Xã Nam Cường là vùng đất mới lấn biển của huyện Tiền Hải. Dải bờ đê khu Cống Lân mùa này như một công trường. Các phương tiện cơ giới nhộn nhịp san bạt những bờ thửa nhỏ hẹp. Cánh đồng lớn đang dần vươn về phía biển. Tiền Hải, vùng đất nông nghiệp bị nhiễm mặn, bao đời chuyên chỉ với phương thức canh tác "lúa lấn cói, cói lấn biển" nay được đánh thức bởi mô hình chăn nuôi tập trung và vùng lúa chất lượng cao.

Bên triền đê, nơi cánh đồng nhiễm mặn khu Cống Lân, trang trại  của anh  Hoàng Văn Khải rộng gần 3 ha, hình thành do thuê lại đất từ vài chục hộ nông dân. Trang trại nuôi gần ba nghìn con lợn cho thịt siêu nạc. Toàn huyện nay đã có 350 trang trại, với hàng chục trang trại quy mô và hình thức tương tự, hình thành vùng sản xuất tập trung. Một doanh nghiệp của Thái-lan tìm về Tiền Hải  ký hợp đồng chế biến, bao tiêu sản phẩm với các chủ trang trại. Toàn tỉnh đã quy hoạch hình thành bảy khu chăn nuôi tập trung.

Nghị quyết của Tỉnh ủy lãnh đạo chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi đi vào cuộc sống, tạo diện mạo mới ở Tiền Hải, đồng chí Trần Thế Nghiêm, Phó Bí thư thường trực Huyện ủy cho biết. Theo đó, Huyện ủy triển khai đề án quy hoạch phát triển vùng lúa đặc sản, nhiều xã có diện tích từ vài chục đến vài trăm ha. Giá lúa gạo đặc sản từ vùng này, dù chưa có thương hiệu, nhưng tăng thu tới 20% so với trồng loại giống cũ. Vùng cây khoai tây hình thành ở hai xã Vân Trường và Vũ Lăng, diện tích hơn 400 ha. Công ty giống cây trồng Thái Bình bao tiêu  sản phẩm.

Xã Quỳnh Hội, huyện Quỳnh Phụ có gần mười nghìn khẩu. Vừa qua, xã quy họach 500 ha đất canh tác chuyển sang (SXNNHHTT). Ðảng ủy xã lãnh đạo hệ thống chính trị ở cơ sở vào cuộc, vận động bà con dồn điền đổi thửa, mở rộng nhóm lúa hàng hóa như N87, N97, Hương thơm, Bắc thơm (hiện chiếm hơn 43%). Vùng sản phẩm hàng hóa gạo chất lượng cao của xã mỗi năm cung cấp cho thị trường hơn 2.000 tấn. Ðảng ủy xã đang chỉ đạo mở rộng trồng cây vụ đông lên 250 ha (50%) để sản lượng màu của xã tăng 30%.

Xã Vũ Hùng, huyện Vũ Thư quy hoạch ruộng lẻ thành vùng trồng rau an toàn và cây đậu tương tập trung, diện tích gần 100 ha, làm tăng giá trị kinh tế mỗi ha canh tác từ 14 đến 26 triệu đồng/năm. Ði bên cánh đồng bát ngát, đồng chí Phạm Nam Trung, Bí thư Ðảng ủy xã cho biết: Cách đây chưa lâu, hầu hết hộ nông dân làm kinh tế theo mô hình phân tán, khép kín  khiến người dân dù tần tảo đến đâu cũng không đủ ăn. Vùng đất bãi ngoài đê của xã, rộng hàng trăm ha mới được quy hoạch trồng ngô an toàn. Vùng ngô tập trung của Vũ Hùng và các xã lân cận đã có một doanh nghiệp của Hàn Quốc vào đầu tư chế biến, bao tiêu sản phẩm. Canh tác theo phương thức mới làm cho giá trị ngày công lao động của nông dân tăng vài chục phần trăm, tạo được tích lũy.

Nắm bắt xu thế vận động của thị trường, nhất là trong giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế, Tỉnh ủy, HÐND, UBND tỉnh Thái Bình lãnh đạo, chỉ đạo quy hoạch vùng SXNNHHTT. Chủ trương đúng cùng sự chỉ đạo sát sao góp phần tạo nên vùng sản phẩm hàng hóa có quy mô tại các địa phương như vùng lúa chất lượng, gạo đặc sản hàng trăm ha tại các xã Vũ Tây, Nam Bình (Kiến Xương); các loại lúa đặc sản cho gạo dẻo hương thơm ở Tiền Hải, Thái Thụy. Vùng đất bãi xã Bách Thuận và Tân Lập (huyện Vũ Thư) từ mô hình kinh tế vươn ao chuồng (VAC) khép kín hộ gia đình, nay hình thành vùng chuyên canh cây cảnh hàng hóa giá trị kinh tế cao. Các vùng cây màu như vùng trồng thuốc lào, dưa hấu hình thành tại các huyện Thái Thụy, Quỳnh Phụ và Ðông Hưng... Thực tế khẳng định, SXNNHHTT là lợi thế và xu thế tất yếu của nông nghiệp Thái Bình.

Những số liệu mới nhất cho cái nhìn tổng quan về nông nghiệp Thái Bình: Năng suất lúa bình quân của tỉnh đạt từ 125 đến 130 tạ/ha. Tổng thu từ  nông nghiệp là hơn năm nghìn tỷ đồng một năm, trong đó ngành trồng trọt khoảng ba nghìn tỷ, chăn nuôi thu khoảng 1.400 tỷ đồng/năm, còn lại là thủy sản. Gần hai triệu dân trong tỉnh có hơn một triệu tấn lương thực một năm, tiêu dùng khoảng hơn 60%, còn khoảng từ 300 đến 400 nghìn tấn thương phẩm. Rõ ràng "vựa lúa" miền bắc này chưa thật dư dả. Những vùng sản xuất tập trung mang lại hiệu quả kinh tế cao như nêu trên chưa nhiều. Phát triển sản xuất nông nghiệp của tỉnh vẫn mang dáng dấp của nền sản xuất nhỏ và manh mún. Năng suất lúa cao nhưng không bền vững. Thái Bình không thể không căn cơ khi mà dân số không ngừng tăng, nguy cơ thiên tai dịch, bệnh và biến đổi khí hậu (tỉnh có 57 km bờ biển) rình rập. Thêm nữa, quỹ đất trồng lúa  so với 15 năm trước đã giảm đi năm nghìn ha (riêng huyện Vũ Thư, từ năm 2007 đến nay đã và đang thực hiện chuyển đổi mục đích sử dụng hơn một nghìn ha đất nông nghiệp).

Tỉnh ủy, HÐND, UBND tỉnh vừa tổ chức các đoàn kiểm tra tại 16 xã để kiểm định những chủ trương, nghị quyết mới trong lĩnh vực nông nghiệp và nông thôn. Qua kiểm tra, đồng chí Bùi Tiến Dũng, Bí thư Tỉnh ủy nêu tình trạng Nghị quyết của cấp ủy Ðảng các cấp đều thể hiện quyết tâm phát triển nông nghiệp hàng hóa, nhưng thực tế Nghị quyết chậm đi vào cuộc sống.

- Nguyên nhân tình trạng trên do đâu? Chúng tôi nêu câu hỏi với lãnh đạo và nhân dân một số địa phương. Câu trả lời khá thống nhất: Do sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền  chưa ngang tầm. Nhiều vùng phát triển kinh tế mang tính tự phát. Ðội ngũ cán bộ, từ các ban, ngành đến cơ sở còn nhiều bất cập, hạn chế. Về tổng thể, người dân  chưa nhận thức sâu sắc SXNNHHTT là xu thế tất yếu. Nhiều địa phương thiếu tầm nhìn xa, trông rộng trong quy hoạch và quản lý ruộng đất. Ðến nay, ruộng đất Thái Bình sau nhiều lần phân chia vẫn manh mún. Theo số liệu điều tra mới đây, bình quân mỗi ha đất trong tỉnh có từ 13 đến 15 hộ tham gia quản lý, canh tác. Diện tích đất trồng trọt bình quân của hộ gia đình thấp, nhưng  phân tán bốn, năm thửa. Việc dồn đổi ruộng đất để bước vào SXNNHHTT đang là vấn đề cấp bách - Phó Giám đốc Sở NN - PTNT Trần Xuân Ðịnh nói.

Vũ Thư là huyện sớm có mô hình SXNNHHTT. Xã Bách Thuận vốn là vùng đất bãi  điển hình với mô hình kinh tế hộ VAC truyền  thống, nay các hộ chuyển mạnh sang chăn nuôi. Xã chưa có khu chăn nuôi tập trung. Vẫn là chăn nuôi đàn lợn tại gia đình, phân xả thẳng xuống ao gây ô nhiễm nặng. Cả xã có 800 gia trại và 60 trang trại, nhưng chưa có bác sĩ thú y. Nghề chăn nuôi luôn đối đầu với nguy cơ dịch, bệnh. Anh Nguyễn Văn Quy dẫn khách thăm khu chuồng trong vườn nhà, nuôi gần 200 con lợn thịt,  nói rằng: Nông dân ít vốn, đi vay để đầu tư chăn nuôi lớn bây giờ là mạo hiểm.

Qua khảo sát một số địa phương, đồng chí Nguyễn Quang Tiên, Chủ tịch UBND huyện Vũ Thư, bày tỏ sự lo lắng về vai trò HTX nông nghiệp khi huyện mở rộng SXNNHHTT, nhất là khâu tiêu thụ sản phẩm và việc xây dựng thương hiệu. Nông dân ở huyện đang có ba điều mong ước: Có cán bộ khoa học - kỹ thuật (KHKT) sát cánh cùng nông dân sản xuất; cơ sở hạ tầng nông thôn được nâng cấp; nông dân có vốn sản xuất, sản phẩm tiêu thụ ổn định.

Vấn đề nêu trên cũng là mong ước chung của nông dân nhiều địa phương Thái Bình. Chẳng hạn, về tình trạng đội ngũ cán bộ KHKT cho nông nghiệp thiếu và yếu, Tiến sĩ Trần Duy Khanh, Chủ tịch Liên hiệp các Hội KHKT tỉnh cho biết: Là tỉnh nông nghiệp, nhưng đội ngũ trí thức trong ngành nông nghiệp chỉ chiếm 1,88% toàn tỉnh. Bình quân mỗi HTX nông nghiệp chưa có một kỹ sư chuyên ngành.

Thị trường trong nước và ngoài nước đang có nhu cầu cao về mặt hàng lương thực, giá lúa gạo đang tăng nhanh. Cho dù vậy, nông dân Thái Bình, với diện tích và dân số hiện nay cùng tập quán canh tác truyền thống vẫn không thể sống sung túc. Tỉnh vẫn chưa có vùng sản xuất đủ lớn để tạo nên thương hiệu nông sản.

Tỉnh ủy Thái Bình đang chỉ đạo thống kê lại diện tích đất nông nghiệp toàn tỉnh để quản lý, khai thác hiệu quả hơn. Gắn liền với đó, Thường vụ Tỉnh ủy chỉ đạo triển khai đề án xây dựng mô hình nông thôn mới. Cấp ủy đảng các cấp chỉ đạo trực tiếp, cấp huyện tiến hành quy hoạch, lập dự án triển khai thực hiện ở cấp xã. Từng địa phương lãnh đạo quy hoạch, phát triển vùng sản phẩm. Cấp ủy đảng, chính quyền các địa phương cùng các tổ chức, đoàn thể vận động nông dân dồn điền, đổi thửa, hình thành vùng SXNNHHTT. Mục tiêu đề án nhằm phát huy nội lực để đầu tư xây dựng phát triển nông nghiệp, nông thôn, cải thiện đời sống nông dân.

An ninh lương thực đang trở thành vấn đề toàn cầu. Ðiều này đòi hỏi các nhà hoạch định chiến lược có tư duy mới trong chính sách đối với nông nghiệp, nông thôn và nông dân. Tỉnh ủy, HÐND, UBND tỉnh Thái Bình đang nghiên cứu và triển  khai những giải pháp nhằm huy động sự tham gia có hiệu quả của cả "bốn nhà" để SXNNHHTT trở thành xu thế chủ đạo. Theo đó, Nhà nước (Trung ương và tỉnh) có cơ chế khuyến khích sản xuất, kinh doanh của nhà nông. Trợ  giúp các doanh nghiệp đầu tư xây dựng cơ sở thu mua, chế biến nông sản như cho vay vốn, tạo quỹ đất và lao động để doanh nghiệp phát triển. Có cơ chế ràng buộc nhà doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, bảo đảm lợi ích của nhà nông, nhà sản xuất. Nhà khoa học đưa tiến bộ vào sản xuất, tham gia quá trình chỉ đạo sản xuất, phản biện xã hội để sản xuất hàng hóa nông nghiệp đạt hiệu quả cao, an toàn và bền vững.