Năm nay mùa thu hoạch vào đúng dịp Tết Trung thu nên hồng không hạt Bắc Cạn được giá, góp phần tích cực giảm nghèo cho người dân tộc thiểu số ở địa phương.

“Tiếng lành” vang xa

Gia đình anh Hoàng Văn Phong ở bản Lác, xã Quảng Bạch, huyện Chợ Đồn có khoảng 80 cây hồng. Anh Phong cho biết, trước đây cứ đến vụ thu hoạch là vợ anh phải gánh hồng ra chợ bán, chủ yếu là bán cho người dân ở địa phương, một vài người từ thị xã Bắc Cạn vào mua mang về bán dịp Tết Trung thu nên giá thành rẻ, bán không được nhiều. Nhưng từ năm 2010, “số phận” hồng không hạt Bắc Cạn đã có nhiều thay đổi, đó là được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý, cộng với chất lượng thơm ngon nên người tiêu dùng nhiều nơi biết đến, từ đó hồng được giá hơn, bán được nhiều hơn.

Năm 2010 hồng không hạt Bắc Cạn chỉ có giá từ tám đến mười nghìn đồng, năm sau tăng lên 12- 14 nghìn đồng/ kg, năm nay nông dân bán được gần 20 nghìn đồng/ kg. Càng gần đến dịp Tết Trung thu, nhiều người buôn từ thị xã Bắc Cạn, từ Thái Nguyên, Hà Nội cũng mang ô tô lên các vùng trồng hồng thu mua chở về bán nên giá hồng tăng lên so với một tuần trở về trước. Vì thế mà gia đình anh Phong và hầu hết các gia đình ở bản Lác không phải gồng gánh hồng ra chợ ngồi bán, chỉ cần gánh đến đường cái là có người thu mua hết.

Anh Phong khoe: “Năm trước hồng chưa ra nhiều quả mà gia đình tôi còn bán được 20 triệu đồng, năm nay quả nhiều và to, giá bán cao hơn thì chắc chắn sẽ thu được nhiều tiền hơn”. Bản Lác hiện nay có 2 ha hồng đang cho thu hoạch, mỗi ha bình quân có 400 cây, mỗi cây bình quân cho 30 kg quả, năm nay bán bình quân với giá 17- 18 nghìn đồng/ kg, cả bản xa xôi hẻo lánh có đồng bào dân tộc Tày cư trú sẽ thu được số tiền không nhỏ. Toàn xã Quảng Bạch có hơn 20 ha, hiện nay đã có khoảng 6 ha cho thu hoạch.

Ở bản Nà Mèo, xã Hà Hiệu, huyện Ba Bể, ông Đàm Văn Vụ là người dân tộc Tày nổi tiếng với nghề trồng hồng, đến nay ông có gần 800 cây hồng, trong đó có khoảng 350 cây đã cho thu hoạch. Những năm gần đây, năm nào ông Vụ cùng thu hàng chục tấn quả nhưng không phải mang ra chợ bán mà người buôn vào tận nhà mua mang về Thái Nguyên, Hà Nội bán. Ông Vụ vui mừng cho biết: “Hồng không hạt Bắc Cạn đã có “tiếng” rồi, nhiều nơi biết đến rồi nên vài năm gần đây, năm nào cũng thế, cứ đến vụ thu hoạch hồng là người buôn ở Hà Nội, Thái Nguyên tìm đến nhà tôi và nhiều gia đình khác trong xã mua mang về bán. Năm nay hồng không hạt được thu hoạch đúng vào dịp Tết Trung thu, quả to bán được 25 nghìn đồng/ kg, quả nhỏ bán được 20 nghìn đồng/ kg mà không có để bán”. Tại chợ thị xã Bắc Cạn, càng đến Tết Trung thu nhu cầu tiêu thụ hồng càng tăng, theo đó giá cũng tăng lên, hiện nay quả to đã có giá 35 nghìn đồng/ kg. Còn ở Hà Nội, Thái Nguyên hồng không hạt Bắc Cạn còn có giá cao hơn.

Giúp nông dân phát huy tiềm năng, lợi thế

Tiến sĩ Đỗ Tuấn Khiêm, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Bắc Cạn cho biết: “Thổ nhưỡng ở các huyện Chợ Đồn, Ba Bể và Ngân Sơn có một số nguyên tố vi chất như kẽm, đồng, bo...và khí hậu ở những nơi này rất đặc thù, từ tháng tám trở đi nhiệt độ ngày và đêm chênh lệch, ngày nắng, cây hồng quang hợp ánh nắng mặt trời tốt, ban đêm nhiệt độ giảm thấp giúp cho quá trình tích luỹ các chất hữu cơ vào quả tốt hơn, tạo ra chất lượng đặc thù cho hồng. Mặt khác, cây hồng Bắc Cạn là một loại cây đặc hữu, khi thụ phấn không tạo thành phôi, phát triển quả không có hạt”.

“Là loại cây bản địa sinh trưởng và phát triển ở vùng thổ nhưỡng và khí hậu đặc trưng, kinh nghiệm ngâm hồng của đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương đã tạo ra giá trị riêng biệt của hồng không hạt Bắc Cạn, đó là có vị ngọt dịu, giòn, thơm, nhiều đường cát, không sử dụng hoá chất bảo quản, là đặc sản của địa phương. Tháng 9- 2010 hồng không hạt Bắc Cạn được Cục Sở hữu trí tuệ cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý”- Tiến sĩ Khiêm cho biết thêm.

Hồng không hạt Bắc Cạn hiện nay chỉ có ở ba huyện Chợ Đồn, Ba Bể và Ngân Sơn, là vùng mang đặc tính về thổ nhưỡng, khí hậu, với diện tích khoảng 400 ha. Tuy nhiên, bà con dân tộc thiểu số ở nhiều nơi chưa chú ý chăm sóc, phát triển hồng như không bón phân, không đốn tỉa cành làm cho hồng cho năng suất thấp, diện tích còn phân tán, sản lượng ít. Nhằm khắc phục những hạn chế này, phát triển thành vùng sản xuất hàng hoá tập trung, tăng thu nhập cho nhân dân, sau khi được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý, tỉnh đã quy hoạch vùng trồng hồng, có nhiều biện pháp phát triển lên một nghìn ha hồng ở ba huyện.

Khó khăn lớn nhất là việc tạo giống hồng, vì loại cây đặc hữu này không có hạt, nhân dân địa phương thường tạo giống từ rễ hồng rồi giâm thành cây mang đi trồng. Việc làm này ảnh hưởng đến sự sinh trưởng, phát triển của cây mẹ, tỷ lệ rễ giâm thành cây đạt rất thấp, không sản xuất được nhiều cây giống. Khắc phục vấn đề này, Sở Khoa học và Công nghệ phối hợp với Trường Đại học Nông- lâm Thái Nguyên, Viện Nghiên cứu rau- quả thử nghiệm thành công việc lấy mắt từ những cây hồng đầu dòng, cây hồng ưu tú ghép với hồng gai, hồng trơn thành công mà vẫn giữ được giá trị đặc trưng của hồng bản địa. Thử nghiệm này thành công đã làm cho việc nhân giống nhanh, nhiều hơn, cây sinh trưởng khoẻ thay thế cho phương pháp nhân giống truyền thống. Sau khi được chuyển giao phương pháp ghép mắt, đội ngũ cán bộ kỹ thuật ở các địa phương đã tích cực nhân giống tại vườn ươm tập trung ở các huyện; hướng dẫn, vận động nhân dân ghép mắt tại các vườn ươm gia đình để nhân rộng diện tích.

Để bảo tồn nguồn gien quý và cung cấp giống hồng, đến nay Sở Khoa học và Công nghệ đã tuyển chọn được 44 cây đầu dòng và gần 300 cây ưu tú ở các địa phương. Đó là những cây sinh trưởng khoẻ, không sâu bệnh, quả mang chất lượng đặc trưng của giống, năng suất ổn định. Chủ cây đầu dòng và cây ưu tú được tập huấn chăm sóc, được hỗ trợ phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, khi lấy mắt được trả tiền nên cây được bảo vệ tốt, đáp ứng nguồn cung cấp giống ở các địa phương.

Để nhân rộng diện tích hồng, các huyện đều có chính sách hỗ trợ nông dân về giống, phân bón. Huyện Ba Bể dùng vốn Chương trình 30a hỗ trợ nông dân tiền giống; huyện Chợ Đồn hỗ trợ 25% giá cây giống và 0,3 kg phân bón/cây. Nhờ đó, hai năm qua diện tích trồng mới tăng lên gần 100 ha.

Sở Khoa học và Công nghệ tích cực củng cố Hội hồng không hạt Chợ Đồn, chuẩn bị thành lập Hội hồng không hạt ở các huyện Ba Bể, Ngân Sơn. Hội hồng không hạt ở các địa phương tập hợp những người có nhiều diện tích, có kinh nghiệm và ưu thích trồng hồng để cùng nhau mở rộng sản xuất, nâng cao chất lượng và quảng bá hồng không hạt đến với đông đảo người tiêu dùng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Khiêm kiến nghị: “Tỉnh đã quan tâm phát triển cây hồng, nhưng để nhân rộng diện tích, bảo vệ giá trị của hồng, bảo vệ thương hiệu đã được người tiêu dùng trong và ngoài tỉnh biết đến, thời gian tới hệ thống khuyến nông cần vào cuộc mạnh mẽ hơn nữa để hướng dẫn quảng đại nhân dân tuân thủ quy trình trồng, chăm sóc hồng. Nông dân cần thay đổi nhận thức, tăng cường đầu tư cho hồng nhằm nâng cao chất lượng quả, qua đó góp phần tích cực tăng thu nhập, bảo vệ thương hiệu một sản phẩm nổi tiếng của địa phương”.