Mùa bưởi Tân Triều - Đồng Nai (Ảnh: K.V)

Nhắc đến vùng trồng cây ăn quả nổi tiếng của Đồng Nai, người ta dễ dàng nhớ những địa danh nổi tiếng như thị xã Long Khánh, các huyện Định Quán, Xuân Lộc, Vĩnh Cửu…là nơi được coi là thủ phủ của những loại trái ngon, đặc sản như chôm chôm, măng cụt, sầu riêng, xoài, ổi, bưởi, thanh long ruột đỏ…, những loại cây ăn quả này đã làm nên thương hiệu nổi tiếng của Đồng Nai từ nhiều năm qua. Tuy nhiên, điệp khúc “được mùa rớt giá” luôn đè nặng lên vai người nông dân mỗi khi vào vụ hoa trái, mặc dù đây đều là những trái cây có tiềm năng xuất khẩu lớn. Thực tế, thời gian qua, cứ mỗi khi vào chính vụ, trái cây liên tục rớt giá, nhiều nông dân đã phải tỉa bỏ trái non, hoặc bỏ mặc trái cây chín tự rụng ngoài vườn vì giá bán không đủ trả công thuê người thu hoạch.

Có thể thấy, xoài là một trong những loại trái cây ở Đồng Nai luôn rơi vào tình trạng trên. Vụ xoài năm 2014, nhiều nông dân ở Đồng Nai đã trắng tay chỉ vì giá xoài giảm mạnh, có lúc giá xoài xuống chỉ còn từ 1,5 nghìn đồng đến 2 nghìn đồng/kg. Ông Phạm Văn Tính, người dân thị xã Long Khánh cho biết, khi giá hoa trái đã giảm mạnh, người thu gom nông sản chỉ ưu tiên mua tại vườn có đường đi lại thuận lợi, còn những vườn ở sâu bên trong, nông dân phải thu hoạch và vận chuyển ra bán cho đại lý. Nhiều nhà vườn tính toán, xoài loại đẹp bán chỉ được 2 nghìn đồng/kg, loại trung bình 1,5 nghìn đồng/kg, nếu phải thuê công hái, vận chuyển ra tới đại lý thì tiền bán xoài không đủ trả công thợ, chưa nói đến tiền đầu tư.

Cùng với xoài, các loại trái cây như sầu riêng và chôm chôm mỗi khi vào mùa thu hoạch rộ cũng là nỗi lo của các chủ vườn ở Đồng Nai. Năm nay, chôm chôm ở thị xã Long Khánh được mùa, có hộ đạt tới 30 tấn/hécta. Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm 2013, giá chôm chôm năm nay lại giảm tới một nửa, chỉ còn từ 3,5 nghìn đồng/1kg đến 4 nghìn đồng/1kg. Còn sầu riêng các loại có giá từ 28 - 30 nghìn đồng/kg, với giá như thế này, sầu riêng đã giảm khoảng từ 10 nghìn đồng đến 15 nghìn đồng/kg so với thời điểm đầu mùa. Điều mà nhiều người dân đang lo lắng hiện nay không chỉ giá giảm mà lượng hàng tiêu thụ ra các tỉnh phía Bắc cũng ít dần bởi miền Bắc cũng đang bước vào vụ thu hoạch nhiều loại trái cây khác như vải, nhãn…

Để khắc phục khó khăn cho đầu ra của những loại trái cây, người nông dân ở Đồng Nai đã trồng măng cụt xen canh với dâu. Tuy nhiên, vào đầu mùa giá măng cụt khoảng 40 nghìn đồng/kg, nhưng hiện chỉ còn khoảng 20 nghìn đồng/kg, giảm một nửa so với thời điểm đầu mùa. Để được giá cao hơn, chủ những vườn dâu lớn thường phải chở đi các địa phương khác để bán, nhưng do vận chuyển xa, vừa mất chi phí đi lại, vừa hư hỏng nên lãi cũng không tăng được là bao.

Theo ông Lê Xuân Hoàng, Chủ nhiệm Hợp tác xã Vườn Xanh, huyện Thống Nhất cho biết, năm nay, hầu hết giá các loại trái cây đều giảm khoảng từ 30 - 40% so với cùng kỳ năm 2013. Trong khi đó, các loại nông sản nông dân làm ra không có hệ thống tiêu thụ ổn định nên thường bị thương lái mua với giá rẻ, trong khi trên thị trường tiêu thụ giá sản phẩm bán cho người tiêu dùng cao gấp nhiều lần so với giá mua tại vườn.

Giải thích cho nghịch lý “được mùa rớt giá” đã kéo dài trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp chuyên thu mua, chế biến các mặt hàng nông sản trên địa bàn tỉnh Đồng Nai cho biết, một số các doanh nghiệp nước ngoài muốn thông qua các doanh nghiệp của Đồng Nai nhập khẩu trái cây từ Đồng Nai với số lượng lớn. Tuy nhiên, mặt hàng trái cây mà doanh nghiệp nước ngoài cần nhập thì lại không đáp ứng đủ số lượng, hầu hết, các giống cây trồng vẫn là giống cũ, năng suất và chất lượng chưa cao, không đáp ứng với yêu cầu của đối tác. Theo các chủ vườn lớn ở thị xã Long Khánh, Xuân Lộc, muốn trái cây không rơi vào nghịch lý thiếu nhưng vẫn thừa, trước khi trồng loại cây nào, người nông dân phải tìm hiểu xem thị trường có nhu cầu cần giống gì để từ đó trồng cây cho phù hợp.

Có thể thấy, cùng với các địa phương khác ở khu vực phía Nam, nhiều loại trái cây đang liên tục rớt giá vì Trung Quốc giảm nhập hàng. Trong khi đó, thị trường Dubai, Hàn Quốc, Nhật Bản... đang có nhu cầu nhập khẩu trái cây từ Đồng Nai với số lượng lớn, nhưng nông dân lại chưa tìm thấy cơ hội hợp tác vì cung không gặp cầu. Có một nghịch lý đáng buồn là nông dân đổ bỏ trái cây vì tắc đầu ra, trong khi nhiều doanh nghiệp lại phải từ chối đơn hàng xuất khẩu.

Theo một chủ trang trại trồng xoài tại xã Hiếu Liêm, huyện Vĩnh Cửu thì hiện giống xoài có nguồn gốc từ Florida (Mỹ) của trang trại đang xuất khẩu rất tốt qua các thị trường Mỹ, New Zealand... , nhiều đoàn khách từ Dubai, Nhật Bản, Hàn Quốc cũng về tận nơi đặt vấn đề xuất khẩu nhưng trang trại không đủ hàng cung cấp. Trang trại sẵn sàng hướng dẫn chuyển giao giống, kỹ thuật canh tác và cam kết bao tiêu sản phẩm cho nông dân phát triển vùng chuyên canh giống xoài này. Điều này rất cần vai trò của Nhà nước trong việc định hướng, hỗ trợ cho nông dân đầu tư vào sản xuất.

Một nguyên nhân nữa được chỉ ra là, Đồng Nai là một tỉnh có diện tích trồng cây ăn quả tương đối lớn, nhưng các loại cây lại được trồng khá phân tán, sản xuất manh mún, nhỏ lẻ. Trong khi đó, trái cây xuất khẩu phải đảm bảo về sản lượng và độ đồng đều về chất lượng. Ngoài ra, sự liên kết giữa người nông dân và các doanh nghiệp vẫn chưa chặt chẽ nên hay xảy ra tình trạng giá thị trường cao, người dân sẵn sàng phá vỡ cam kết và bán hàng cho thương lái. Chính vì vậy, nhiều cơ hội xuất khẩu trái cây đã bị bỏ lỡ do những bất cập trên.

Tìm hướng đi mới cho trái cây Đồng Nai

Lãnh đạo Sở nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai cho biết, trái cây của địa phương này rất đa dạng, được nhiều đối tác nước ngoài đánh giá cao về chất lượng. Nhưng để đạt điều kiện xuất khẩu, sản phẩm phải truy nguyên được nguồn gốc, đảm bảo về chất lượng, an toàn. Chính vì vậy, tỉnh Đồng Nai đã có chính sách hỗ trợ nông dân xây dựng thương hiệu nông sản, nông dân nên quan tâm đến việc làm nhãn hiệu, xuất xứ cho trái cây để có cơ hội tham gia vào thị trường xuất khẩu.

Theo các doanh nghiệp trong ngành xuất khẩu nông sản, trái cây vào các thị trường Mỹ, châu Âu, Nhật Bản thường được trả giá cao hơn so với mặt bằng xuất khẩu chung, nhưng họ cũng đặt ra tiêu chuẩn khắt khe hơn nhiều. Trong đó, chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm là các yếu tố được coi trọng hàng đầu. Tuy yêu cầu nghiêm ngặt nhưng nông dân vẫn có thể tiếp cận được những thị trường khó tính này. Điều quan trọng là phải xây dựng được vùng chuyên canh ổn định về sản lượng và đồng đều về chất lượng.

Ông Phan Minh Báu, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Đồng Nai cho biết, để ổn định đầu ra cho các loại trái cây, tỉnh đã tiến hành tìm các đối tác nước ngoài xem họ có nhu cầu với các loại trái cây của địa phương đang có hay không để xúc tiến xuất khẩu. Bên cạnh đó, tỉnh cũng có các chính sách kêu gọi, hỗ trợ các doanh nghiệp đầu tư vào sơ chế, chế biến các loại trái cây để giải quyết đầu ra và nâng giá trị sản phẩm.

Để có sự liên kết chặt chẽ giữa các hộ trồng cây ăn trái với nhau, nhiều địa phương đã thành lập ra những mô hình như hợp tác xã, tổ hợp tác… Theo ông Nguyễn Thế Bảo, Chủ nhiệm Hợp tác xã xoài Suối Lớn, huyện Xuân Lộc, nhờ tổ chức tốt sự liên kết trong xã viên nên Hợp tác xã xoài Suối Lớn đã xây dựng được vùng chuyên canh cây xoài với sản lượng lớn và ổn định về chất lượng nên xuất khẩu sang được những thị trường khó tính. Hiện, Hợp tác xã đang triển khai dự án nhà máy chế biến xoài dẻo. Tuy đang trong giai đoạn thử nghiệm nhưng đã có nhiều khách nước ngoài muốn đặt hàng. Ở xã Bình Lộc, thị xã Long Khánh, Hợp tác xã nông nghiệp, thương mại, dịch vụ xã Bình Lộc đã được thành lập với 12 xã viên. Hiện nay, toàn bộ hợp tác xã đã trồng được gần 16 ha chôm chôm đạt chuẩn VietGAP. Bên cạnh đó, các nhà vườn cũng đang chú trọng trong việc phát triển du lịch vườn, du khách tới ngoài việc tham quan vườn thì có thể thưởng thức trái cây tại nhà vườn. Đây cũng là một trong những biện pháp để giới thiệu trái cây của Đồng Nai nói chung và thị xã Long Khánh nói riêng đến với mọi người trong và ngoài khu vực.

Ông Lê Văn Dành, Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Đồng Nai cho biết, qua những hoạt động xúc tiến thương mại, nhiều doanh ngiệp của tỉnh Đồng Nai đã ký kết được hợp đồng kinh tế, bản ghi nhớ hợp tác trong lĩnh vực xuất khẩu nông sản. Trong đó, nổi bật là thị trường Trung Đông, Hàn Quốc, đang có nhu cầu nhập khẩu lớn các mặt hàng nông sản, thực phẩm. Ngoài ra, Tổng Công ty công nghiệp thực phẩm Đồng Nai cũng đang tập trung khai thác 2 thị trường chính là Dubai và Hàn Quốc nên đã thành lập văn phòng đại diện tại Dubai và thời gian tới là tại Hàn Quốc. Dự kiến, sẽ có nhiều loại trái cây được xuất sang các thị trường này. Ngoài ra, nhiều mặt hàng nông sản khác cũng có thể xuất khẩu với số lượng lớn. Do đó, Tổng công ty công nghiệp thực phẩm Đồng Nai rất mong liên kết với các doanh nghiệp trong xuất khẩu nông sản.

Tuy nhiên, tiềm năng xuất khẩu vào các thị trường mới là rất lớn nhưng cũng không thiếu những rào cản, khó khăn, đó là yếu về công nghệ sơ chế, bảo quản, việc áp dựng quy trình sản xuất theo hướng thực hành nông nghiệp tốt (GAP) chưa được phổ biến, chưa truy nguyên được xuất xứ cho sản phẩm...,trong đó, khó khăn lớn nhất của DN hiện nay vẫn là xây dựng vùng nguyên liệu cho chế biến, xuất khẩu. Chính vì vậy, thời gian qua, tỉnh Đồng Nai đã ban hành hàng loạt những chính sách hỗ trợ nhằm tạo ra những vùng sản xuất cây ăn trái theo hướng hàng hóa để xuất khẩu ổn định đầu ra và nâng cao thu nhập. Theo đó, tỉnh Đồng Nai đã chọn lọc và phát triển các loại cây ăn trái chủ lực như bưởi, xoài, sầu riêng... , những hộ nông dân tham gia trồng các loại cây chủ lực này sẽ được hỗ trợ một phần giống, kinh phí, vật tư nông nghiệp để hình thành các vùng thâm canh, chuyên canh lớn đáp ứng được nhu cầu xuất khẩu. Đây được xem là tiền đề cho mục tiêu phát triển chuỗi liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân, qua đó, giải quyết bài toán đầu ra cho nông sản một cách bền vững./..