Theo báo cáo của Sở NN&PTNT, trước những năm 2000, diện tích dừa của tỉnh Cà Mau là trên 20.000 ha, chỉ đứng sau tỉnh Bến Tre. Tuy nhiên, từ sau năm 2000, thực hiện chủ trương chuyển dịch cơ cấu sản xuất, đến nay diện tích dừa của tỉnh chỉ còn khoảng 10.000 ha. Trong đó, đáng chú ý là huyện Cái Nước và Phú Tân có diện tích dừa bị sụt giảm rất lớn.

Hiệu quả cao - vườn dừa thu hẹp

Hiếm còn vườn dừa nào ở Cà Mau còn nguyên vẹn thế này sau chuyển dịch cơ cấu sản xuất sang hệ sinh thái mặn.                                                                  Ảnh: THANH QUANG

Huyện Cái Nước trước chuyển dịch có khoảng 2.800 ha dừa, đến nay chỉ còn chưa đến 1.000 ha. Huyện Phú Tân mệnh danh là xứ dừa Cà Mau, nhưng đến nay cũng chỉ còn lại khoảng 500 ha ở xã Phú Tân.

Nguyên nhân diện tích dừa bị sụt giảm là do quá trình chuyển dịch cơ cấu sản xuất từ trồng lúa sang nuôi tôm, hầu hết nông dân chỉ tập trung vào nuôi tôm nên cây dừa đã bị bỏ phế, thậm chí có nơi đốn bỏ, dành diện tích nuôi tôm. Bên cạnh đó, sự xuất hiện của dịch bọ cánh cứng hại dừa phát triển mạnh từ những năm 2002, khiến cho nhiều vườn dừa vùng chuyển dịch càng thêm xơ xác.

Riêng vùng ngọt không chuyển đổi sản xuất, mặc dù diện tích dừa còn nhiều như: huyện Trần Văn Thời (3.000 ha), U Minh (900 ha) và Thới Bình, song, hầu hết vườn dừa lâu năm với những giống dừa ta, dừa dâu, dừa giấy… cây bị lão hóa, thân cao, năng suất thấp.

Bên cạnh đó, nông dân chưa quan tâm đến khâu chăm sóc, cải tạo vệ sinh vườn dừa, bồi gốc, bón phân… nên hiệu quả mang lại chưa cao, năng suất dừa bình quân chỉ đạt dưới 30 trái/cây/năm. Mặt khác, cây dừa chủ yếu là bán trái cho thương lái, các sản phẩm phụ như: vỏ, xơ, lá, thân dừa… chưa được tận dụng để chế biến nên chưa khai thác hết giá trị tiềm năng của cây.

Những năm gần đây, thị trường trái dừa luôn ổn định mức giá cao, nhiều vùng bà con nông dân bắt đầu quay lại khôi phục, cải tạo vườn dừa cũ. Một số nơi bà con còn mở rộng diện tích trồng mới. Bởi lẽ, so với các cây ăn trái khác như: xoài, ổi, cam, bưởi… thì cây dừa có tính thích nghi tốt trên các vùng đất khác nhau, vốn đầu tư ít, đồng thời, khâu kỹ thuật canh tác cũng đơn giản.

Theo Tiến sĩ Trần Văn Hâu, Trường Đại học Cần Thơ: "Thực ra trên vùng đất lợ dừa mới cho chất lượng tốt. Chúng tôi đã nghiên cứu kỹ từ vài chục năm trước. Những vùng đất có chế độ tự nhiên chuyển từ ngọt sang lợ rồi mặn của Cà Mau trước đây rất thích hợp với cây dừa".

Thị trường rộng mở

Theo báo cáo của Hiệp hội dừa Việt Nam, trong thời gian tới, dừa vẫn được xem là cây công nghiệp quan trọng. Mục tiêu phát triển dừa của nước ta đến năm 2015 đạt 180.000 ha, với sản lượng hơn 1 tỷ trái dừa nguyên liệu; đến năm 2020 đạt 250.000 ha, với sản lượng hơn 1,4 tỷ trái dừa nguyên liệu.

Về lâu dài, sẽ phát triển cây dừa đạt diện tích ổn định 300.000 ha với sản lượng 1,7-2 tỷ trái, giá trị tương đương 20.000 tỷ đồng, chủ yếu tập trung ở ĐBSCL. Cũng theo dự báo của Hiệp hội dừa Việt Nam, nhu cầu dừa cho ngành công nghiệp chế biến trong nước còn gia tăng, thị trường tiêu thụ sản phẩm dừa trên thế giới tiếp tục duy trì ở mức cao.

Trước thực trạng và thị trường cây dừa hiện nay đang có nhu cầu phát triển mạnh, Nhà nước cần có chiến lược cho phát triển cây dừa, xác định lại vị trí tiềm năng cây dừa trong cơ cấu sản xuất hiện nay của tỉnh.

Cần quy hoạch lại vùng trồng dừa. Xác định vùng trồng chuyên thâm canh dừa, vùng trồng dừa xen canh, vùng trồng dừa sinh thái kết hợp du lịch. Xây dựng các mô hình chuyển đổi các giống dừa cũ có năng suất thấp sang các giống dừa mới có năng suất, chất lượng cao, từng bước khuyến cáo nông dân thay thế dần các vườn dừa cũ năng suất thấp.

Những vườn dừa như thế này ở Cà Mau đã trở thành quý hiếm.Ảnh: TRẦN TRỌNG THẮNG

Các cơ quan chuyên môn cần tuyên truyền hướng dẫn nông dân các biện pháp kỹ thuật cải tạo vườn dừa, tư vấn hỗ trợ cho nông dân trong khâu thiết kế trồng mới vườn dừa chọn các giống dừa phù hợp ở địa phương có năng suất, chất lượng cao.

Chính quyền địa phương tạo điều kiện, khuyến khích, hỗ trợ cho một số cơ sở thu mua dừa, các phụ phẩm của cây dừa. Hình thành những tổ hợp tác, làng nghề thủ công mỹ nghệ để khai thác triệt để hiệu quả của cây dừa. Liên kết với các doanh nghiệp ngoài tỉnh (Bến Tre) để tiêu thụ dừa trái, các sản phẩm phụ từ cây dừa, nhằm nâng cao hiệu quả vườn dừa.

Đối với các vườn dừa đã trồng lâu năm nhưng vẫn còn khai thác được, cần tăng cường khâu chăm sóc. Đối với vườn dừa quá lâu năm (trên 50 tuổi) nên chuyển đổi sang trồng mới. Trong thiết kế trồng mới, cần quan tâm đến khâu chọn giống dừa có năng suất, chất lượng, phù hợp với điều kiện phát triển địa phương, bảo đảm mật độ trồng, cách trồng và khâu chăm sóc, bón phân…

Việc quy hoạch lại, phát triển cây dừa, đầu tư kỹ thuật, chuyển đổi giống dừa mới, tổ chức làng nghề… là vấn đề thiết thực. Việc này cần có sự quan tâm nỗ lực của các ngành chuyên môn, chính quyền địa phương và bà con nông dân để vườn dừa tìm lại đúng vị trí là cây đã mang lại hiệu quả cao cho vùng đất này trong nhiều thập kỷ qua./.