Để có những con hươu cho lộc, người nuôi hươu đã biết dựa vào thế đất, thế núi cùng với đức tính siêng năng cần mẫn, kinh nghiệm chăm sóc loài vật hiền lành này.

Về quê nghèo lập nghiệp nuôi hươu

Từ một cán bộ công an với phong cách sống mẫu mực và lúc nào cũng “hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ”, bỗng dưng năm 1980-1981 anh Lê Trọng Lài phải chịu một mức kỷ luật nặng vì dính tới chuyện “yêu con gái gia đình tiểu thương chợ Vinh”. Hồi ấy, ai quen biết với giới buôn bán cũng bị tập thể “cho lên bờ xuống ruộng” rồi, huống hồ là cán bộ cơ quan pháp luật lại quan hệ yêu đương với đối tượng này. Đơn vị Công an Nghệ Tĩnh cho Lê Trọng Lài hai con đường tự quyết: Một là dứt bỏ mối tình đó để an tâm công tác, hai là viết đơn xin ra khỏi ngành để toại nguyện với “trái tim mình lựa chọn”. Lài sau một đêm thức trắng rồi chấp nhận hy sinh sự nghiệp, để thuỷ chung đến cùng với người mình đã “chỉ non thề bể”.

Mặc dầu bè bạn thương anh khóc hết nước mắt, nhưng Lê Trọng Lài thổ lộ mình còn trẻ còn đủ sức làm lại cuộc đời. Sau lễ cưới một tuần, Lài đưa vợ về quê hương anh sinh sống. Lài mồ côi bố từ nhỏ, khi trở về thì mẹ anh đã tuổi già sức yếu, khiến tình thương của chị Thanh với chồng lại nhân lên gấp bội. Mặc dầu đang sống ở chốn đô thành phồn hoa tráng lệ, bỗng nhiên thay đổi môi trường “Nhà một vách, lều một gian/ No nước uống, thiếu cơm ăn...” (thơ Nguyễn Trãi), nhưng chị vẫn thấy vững tâm khi có người chồng khoẻ mạnh, tháo vát. Chị Thanh kể: “Hồi mới về làm dâu ở Sơn Lâm không ai tin em sẽ sản xuất nông nghiệp được, bởi em chính là dân “cày đường nhựa” cấy không biết cấy, gặt chẳng biết gặt, nhưng đã “thương nhau tám tứ núi cũng trèo” thì mọi công việc đồng áng chỉ sau vài tháng đã thuần thục”...

Nhưng nếu chỉ đeo đuổi theo năng suất lúa thôi thì không thể nào cuộc sống khá giả lên được, Lê Trọng Lài bàn bạc với vợ mạnh dạn bán ngay chiếc nhẫn cưới và đôi hoa tai bằng vàng của vợ cùng với ổ lợn nái năm con để hùn vốn nuôi hươu. Dốc kiệt gia tài, chị Thanh phải về ngoại vay thêm tiền. Thời điểm năm 1988 - 1989, cả xã Sơn Lâm đã ai biết đến chuyện nuôi hươu là gì, thấy gia đình Lài nuôi, nhiều người tỏ ra lo lắng cho sự liều lĩnh này. Bởi không ít gia đình ở Hương Sơn thời đó bị khuynh gia bại sản vì rủi ro hươu chết.

Với Lài lúc này lại suy nghĩ theo chiều hướng khác: Anh muốn tạo ra của cải vật chất bằng nghề lương thiện nhất để mọi người có thể phục mình và tin mình. Lài chịu khó đọc nhiều sách báo và học hỏi kinh nghiệm rất nhiều người xung quanh việc chăm sóc hươu. Việc nuôi hươu của Lài diễn ra khá thuận lợi, nhờ vườn rộng cây cối sum sê, sau buổi làm về chỉ cần hái các cây lá trong vườn là hươu ăn no ăn đủ. Một kinh nghiệm mà ông chủ bán giống hươu cho Lài tiết lộ: Muốn hươu khoẻ, chuồng hươu mùa đông phải ấm, mùa hè phải mát.

Vì thế, vợ chồng Lài ngày nào cũng quét dọn sạch sẽ. Hươu là động vật thích ăn các loại cây có mủ, nên Lài càng cho hươu ăn đúng theo sở thích, lộc nhung ra càng hồng càng đẹp. Cùng với nuôi hươu, Lài vẫn duy trì nuôi lợn nái và nuôi o­ng. Không hiểu do sự mát tay chăm sóc của vợ hay là vận hội của chồng mà tất cả mọi vật nuôi trong gia đình đều “liên tục phát triển”, gia đình Lài có tiền để làm chiếc nhà gỗ đẹp, nuôi 2 đứa con trai ăn học và đặc biệt có điều kiện vật chất để giúp đỡ người nghèo cùng tham gia chăn nuôi hươu.

Không chỉ là kiện tướng sản xuất chăn nuôi giỏi, Lê Trọng Lài còn là một cán bộ có tài có đức được dân khâm phục. Từ một xã viên, anh phấn đấu và được chi bộ thôn kết nạp vào Đảng, làm trưởng thôn rồi chủ nhiệm hợp tác xã. Bây giờ, Lê Trọng Lài giữ chức vụ Bí thư Đảng uỷ kiêm Chủ tịch UBND xã Sơn Lâm.

Anh Lài bên tổ o­ng nhà. Ảnh: P.T.C

Ba anh em trai cùng “phát lộc”

Người dân Sơn Lâm vẫn cho rằng ba anh em trai này là giáo dân nên được “Chúa ban phước lành”, nuôi hươu năm nào cũng hái được nhiều lộc. Nhưng sự thật “lộc” của họ được kết tinh bằng giọt mồ hôi và tiền vay vốn “bà đỡ” ngân hàng chính sách xã hội. Người anh cả Trần Đức Quang năm nay đã bước vào tuổi 61, thương binh về làng sau đại thắng mùa xuân năm 1975, kể: “Trở về nhà cưới vợ xong, gia tài chỉ có cái cuốc tai voi giá trị hơn cả. Tôi phải mượn trâu nhà hàng xóm để cày bừa và tạo lập vườn trồng mía, tôi đốn mía và sắc được một chum mật. Tiền bán mật năm đó góp vốn “chung 1 chân hươu” cái. Làng tôi lúc đó có 4 người chung mỗi người góp vốn trị giá “1 chân”.

Hươu giống được bắt của ông Nông ở Sơn Châu về. Ba năm sau tiếp tục làm mía, tôi đã có hẳn vốn để “chiếm lĩnh” một con hươu cái. Thời điểm đó giá hươu giống “đại nhảy vọt”. Năm 1992, con hươu cái đẻ và tôi đã bán được hơn 45 triệu đồng. Vận làm ăn đang lên như diều gặp gió thì từ 1995-1996 hươu rớt giá thê thảm. Giá một con hươu giống từ 60 triệu xuống 400 - 500 ngàn đồng.

Vợ chồng tôi lúc đó cũng nản thật, nhưng chẳng nhẽ phá chuồng để thả hươu vào rừng. Hồi ấy, bộ nông nghiệp huyện Hương Sơn thường xuyên động viên bà con giáo dân nên bình tĩnh duy trì nghề nuôi hươu. Họ còn bảo nếu dân nghèo thiếu vốn họ sẽ tạo mọi điều kiện giúp đỡ. Bởi họ suy đi tính lại hươu giống có bị ế, nhưng lộc nhung không bao giờ ế cả. Một cặp nhung ít nhất đong được 1 tấn thóc, bằng nông dân cả năm làm quần quật ngoài đồng... Bây giờ gia đình nhà tôi làm ăn khá, giáo xứ bọn tôi làm ăn khá bằng nghề nuôi hươu cũng nhờ định hướng sáng suốt của huyện Hương Sơn”.

Ông Quang cho biết nhà ông có 5 cậu con trai, nếu chỉ trông vào mấy sào ruộng khoán thì không bao giờ ngẩng mặt lên được. Suốt cả đời người tiền lộc nhung và tiền bán hươu giống dành trọn cho cả 5 đứa con ăn học. Mùa nhung năm 2011 gia đình ông Quang bán được 6 cặp nhung, thu hoạch 43 triệu đồng và ba con hươu giống 4 tháng tuổi mỗi con 10 triệu đồng.

Người em trai thứ hai của ông Quang là Trần Đức Sáng (53 tuổi, bộ đội phục viên từ chiến trường Campuchia về). Anh Sáng dầu nuôi sau người anh cả của mình nhưng có điều kiện hơn khi cơ chế nhà nước thông thoáng về chính sách. Gia đình anh mạnh dạn vay vốn nuôi hươu. Bán được cặp nhung đầu tiên cũng dành trọn gói để trả tiền ngân hàng. Rồi lại vay tiếp để mua hươu giống.

Chỉ trong vòng 6 năm, Sáng đã trả hết nợ vay và bây giờ trong chuồng trại của gia đình anh có tổng đàn 20 con (15 con hươu đực và 5 con hươu cái). Sáng tâm sự với tôi: “Chỗ em ở ni ngày xưa là khu đồi hoang, bây giờ em làm chủ cả cái vườn hơn 1 mẫu đất này không lo chuyện kiếm thức ăn cho hươu nữa”. Ông chủ hươu Trần Đức Sáng nuôi hươu bằng ba nguồn thức ăn bổ dưỡng: Lá mít non, cỏ sữa và chuối hột. Anh Sáng “bật mí”: “Loại thức ăn nào cũng phải kiểm tra kỹ trước khi cho hươu ăn. Nhiều chủ hộ hươu đau bụng chết do cỏ nhiễm thuốc trừ sâu, hoặc cây lá bị chất độc các côn trùng.

Phải cho hươu thức ăn sạch hươu mới khoẻ và ra lộc tốt được”. Tôi nhẩm tính vườn ông có gần 4 sào dành trồng cỏ và có tới hàng chục cây mít, do vậy đàn hươu không “biểu tình” ông chủ vì đói là điều dễ hiểu. Khi hỏi về thu nhập, anh Sáng chẳng hề giấu giếm, mỗi năm mang lại lợi nhuận cho gia đình từ 50 - 70 triệu đồng.

Chúng tôi tiếp tục tới xóm Đồng Đền (Sơn Lâm) - nơi ở của gia đình anh Trần Quý Huy - người em trai thứ ba. Huy năm nay 46 tuổi, nhưng đã có kinh nghiệm nuôi hươu 20 năm rồi. Anh Huy đang đi vắng, chị Hà vợ anh lấy trong tủ lạnh hai cặp nhung vừa cắt cho chúng tôi xem, cặp nào cũng tươi roi rói. Giá nhung năm nay 1,5 triệu đồng/lạng, tổng số nhung trong chuồng cũng phải hơn 100 triệu đồng tiền lãi. Năm ngoái gia đình anh Huy có con hươu khoẻ nhất đàn lên lộc tới 2 lần, lần thứ nhất 1kg bán được 11 triệu, lần thứ hai trọng lượng hươu 0,5kg bán được 5,5 triệu.

Con hươu ông Huy bỗng dưng trở thành sự kiện lạ cho nhiều khách lui tới. Họ tìm hiểu bí quyết nuôi hươu cho thức ăn gì mà lộc tốt vậy. Ông Huy chỉ ra vườn chuối hột đang phủ kín quanh nhà cùng với ba sào sắn. Để giữ chất lượng nhung và sức khoẻ cho hươu, hiện nay gia đình anh Trần Đức Huy có tổng đàn 30 con nhưng vẫn duy trì thức ăn tự trồng, tuyệt đối không cho hươu ăn thức ăn tăng trọng.

Cả xã nuôi hươu

Đến xã Sơn Lâm những ngày này, dường như thôn nào xóm nào cũng dấy lên không khí hội cắt lộc nhung ở từng gia đình. Dưới những vườn đồi phủ trắng màu hoa trẩu là mùi rượu huyết hươu bay lên sực nức. Khi đường bêtông càng vươn dài thì dân chúng càng hỉ hả vì có khách xa lui tới. Những chiếc xe con bóng loáng, đỗ xịch ngay tận ngõ. Chủ và khách cùng tận hưởng chén rượu huyết đậm đặc, sảng khoái. Những ông khách sộp cứ thấy nhung đẹp là bảo “cắt lộc” chứ không hề mặc cả. Năm nào cũng vậy đến độ màu hoa trẩu nở là khách lại về. Khi “lộc” có “lối ra” thì cả xã đều tập trung lấy con hươu làm nghề chăn nuôi chính. Năm 1988 cả xã Sơn Lâm mới có 3 hộ nuôi, nhưng đến năm 2011 đã có 400 gia đình nuôi hươu chiếm 2/3 số dân, đưa tổng đàn lên tới 1.900 con, với doanh thu hơn 10 tỉ đồng.

Điều cảm nhận khá thú vị của tôi khi tới chốn thâm sơn cùng cốc này là dường như nuôi hươu ở xã Sơn Lâm đã xoá đi ranh giới giàu - nghèo. Ai cũng nuôi được, ai cũng làm được, giữa cán bộ xã và dân đều bình đẳng như nhau. Tình làng nghĩa xóm sau bát nước chè xanh còn có chén rượu nồng của hươu. Hươu càng nhiều đất càng phát lộc, tình làng nghĩa xóm càng keo sơn gắn bó.