Từ thực tiễn chúng tôi thấy vẫn còn bất cập cần được tháo gỡ, để loại hình KTTT trụ được trong cơ chế thị trường.
Không chỉ người dân xã Nhượng Bạn, huyện Lộc Bình mà các địa phương trong tỉnh đều biết đến ông Hoàng Văn Dầu, nguyên Chủ nhiệm HTX Nà Pán, xã Nhượng Bạn và nguyên là:Chủ tịch, Bí thư Ðảng ủy xã, đại biểu HÐND cấp huyện và tỉnh từ năm 1982 cho đến năm 1999. Ông là người có công chèo lái con thuyền HTX trải qua bao sóng gió, để hai lần HTX Nà Pán được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.
Tuy đã về hưu, năm nay bước sang tuổi 67 nhưng ông vẫn quán xuyến chăm lo đến việc làng, việc xã. Khi hỏi chuyện về những năm tháng xây dựng và phát triển HTX Nà Pán, ông chậm rãi tâm sự: Trong cái khó lại ló cái khôn. Tất cả bà con trong xã đều là dân tộc Sán Chí, cách làm ăn còn lạc hậu, trong khi ruộng ít, nương nhiều, nên HTX đã lựa chọn hướng sản xuất phù hợp với lợi thế của địa phương là kết hợp nông nghiệp với lâm nghiệp.
Trong đó coi trọng trồng và chăm sóc phát triển vườn rừng, nên hầu hết diện tích rừng đều được phủ xanh bằng cây thông mã vĩ. HTX trở thành điểm sáng của các phong trào thi đua, luôn dẫn đầu huyện về hoàn thành các mục tiêu kinh tế, xã hội. Ðó là thời kỳ huy hoàng nhất, cho nên năm 1985 HTX được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động. Nhưng vài năm sau, khi cơ chế quản lý HTX theo kiểu cũ không còn phù hợp, trong khi rừng thông đã đến tuổi khai thác, nhưng không có thị trường tiêu thụ. Người nông dân sống trên đất rừng mà vẫn bị đói nghèo rình rập, cuộc sống chỉ trông chờ vào cây lúa, cây ngô. HTX lao đao đứng bên bờ giải thể.
Ðể đổi mới quản lý HTX phù hợp với cơ chế thị trường, HTX thực hiện giao từng cây, khoán từng đồi rừng cho các hộ xã viên quản lý. HTX chỉ làm nhiệm vụ hỗ trợ cây con giống, bảo vệ rừng và tiêu thụ sản phẩm cho xã viên. Nhờ đó, hơn 500 ha rừng thông, trong đó chiếm 50% diện tích đã đến tuổi khai thác, ngoài ra còn có hơn 20 ha rừng hồi và cây ăn quả đã cho thu hoạch.
Từ năm 1996 đến nay, bình quân mỗi năm HTX Nà Pán khai thác hàng nghìn mét khối gỗ và hơn 100 tấn nhựa thông, với tổng thu nhập hơn hai tỷ đồng. Nhờ đó xã viên đã có cuộc sống ổn định. Tháng 10-2006, HTX Nà Pán vinh dự đón nhận danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới.
Ðến với xã Nhượng Bạn vào mùa thu này, chúng tôi thật sự ngỡ ngàng bởi những đổi thay của xã. Con đường vào xã đã mở rộng, không còn lo cảnh vào mùa mưa bão là bị cô lập với bên ngoài. Hai ven đường ngút ngàn mầu xanh của rừng thông, lưới điện quốc gia giăng trên rặng núi về với các thôn bản vùng cao.
Anh Hoàng Văn Thích, Chủ tịch UBND xã hồ hởi nói: HTX đã tự bỏ tiền quỹ ra xây trụ sở rộng hơn 300 m2, làm nơi họp hành, trao đổi bàn bạc của xã viên và mua ô-tô để chở hàng hóa, đưa bà con đi khám bệnh và thỉnh thoảng đi tham quan học hỏi cách làm ăn ở các xã bạn. Xã có trạm y tế, lớp mầm non, mẫu giáo. Tất cả các hộ được dùng điện, nhiều hộ đã mua được ti-vi, xe máy, máy cày, xây được nhà kiên cố... một phần nhờ sự làm ăn khá giả của HTX.
Nắm bắt được nhu cầu tiêu thụ sản phẩm lâm nghiệp, từ 1995, HTX Minh Khai có thêm cơ sở ở thị trấn Lộc Bình chuyên làm nhiệm vụ chế biến lâm sản, xẻ gỗ thông thành gỗ ván cung ứng cho thị trường xây dựng cơ bản. Ngay từ khi thành lập HTX đã chủ động liên kết với HTX Nà Pán, khai thác nguồn nguyên liệu, tiêu thụ và bao tiêu toàn bộ sản phẩm gỗ thông, với trữ lượng khai thác mỗi năm hàng nghìn mét khối. Ðể cho mối liên kết, hợp tác kinh tế được bền vững, hằng năm HTX Minh Khai ứng trước từ 500 đến 800 triệu đồng cho xã viên HTX Nà Pán, chờ đến mùa khai thác gỗ mới thanh toán.
Ngoài ra HTX Minh Khai còn giúp mở các con đường đến tận chân đồi để vận chuyển khai thác gỗ và hỗ trợ cước vận chuyển cây trồng vật nuôi và phân bón từ huyện đến trung tâm xã Nhượng Bạn. Ðồng chí Nguyễn Trường Sinh, Chủ nhiệm HTX Minh Khai nói: Nhờ có sự liên kết, nên từ năm 2000 đến nay HTX ngày càng phát triển ổn định. Khi mới thành lập chỉ có 12 xã viên, nay lên 55 xã viên, được hưởng các chế độ theo Luật HTX, có thu nhập ổn định từ 1,2 triệu đồng/tháng và còn tạo việc làm theo mùa vụ cho từ 100 đến 120 lao động địa phương. Sản phẩm của HTX được khách hàng trong và ngoài tỉnh ưa chuộng.
Hiện nay, HTX đang triển khai dây chuyền sản xuất, chế biến gỗ và sản xuất đồ gỗ cao cấp phục vụ xuất khẩu, trị giá gần bốn tỷ đồng. Dự kiến đến đầu năm 2008, dây chuyền này sẽ đưa vào hoạt động và sẽ tạo việc làm cho 100 lao động là con em các dân tộc trong huyện. Tuy nhiên, vấn đề xây dựng và phát triển của các HTX trên địa bàn tỉnh chưa bền vững và còn nhiều yếu kém cần khắc phục. Nổi bật là mối liên kết trong các tổ hợp tác còn đơn giản và hình thành tự phát, tổ chức và hoạt động không ổn định.
Nhiều HTX mới thành lập không bảo đảm chất lượng, tỷ lệ các HTX làm ăn khá trên địa bàn tỉnh mới chiếm hơn 46%, số còn lại là trung bình, yếu kém. Nhiều HTX thiếu vốn, kỹ thuật, cơ sở vật chất nghèo nàn, trình độ quản lý yếu, quy mô nhỏ bé, nhất là các HTX hoạt động ở lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn, mới chỉ làm các dịch vụ hỗ trợ xã viên về cung ứng vật tư, giống, bảo vệ sản xuất trong phạm vi rất hẹp. Một số HTX chỉ còn tồn tại hình thức, kéo dài chưa được kiện toàn hoặc phải giải thể.
Nguyên nhân của thực trạng này, ông Nông Tiến Phong, Chủ tịch Liên minh HTX tỉnh cho biết: Là tỉnh miền núi, trình độ phát triển sản xuất của người dân còn thấp, mang nặng tập quán canh tác cá thể, tự cung, tự cấp, chưa phát triển sản xuất, sản phẩm nông nghiệp làm ra chưa trở thành hàng hóa, nhu cầu về sự hợp tác chưa bức xúc, còn có những mặc cảm với mô hình HTX cũ...
Nhưng quan trọng hơn là một bộ phận không ít cán bộ, đảng viên và nhân dân chưa hiểu thế nào là HTX kiểu mới, trong thời kỳ đổi mới. Nhiều địa phương trong tỉnh né tránh trách nhiệm, không muốn tham gia xây dựng phong trào HTX, hoặc có làm nhưng chỉ làm hình thức, chiếu lệ... Vì vậy, trong thời gian tới tỉnh cần có các giải pháp chỉ đạo, tuyên truyền, ban hành các cơ chế, chính sách phù hợp với một tỉnh miền núi, khuyến khích phát triển KTTT.
Ðể các HTX hoạt động có hiệu quả, cần tăng cường công tác quản lý nhà nước, không chỉ kiện toàn mà còn cần tăng cường đội ngũ cán bộ có năng lực cho HTX và tổ chức bộ máy quản lý, hướng dẫn cho HTX, giải quyết các vướng mắc, khiếu nại theo Luật HTX đã định. Có chính sách hỗ trợ vốn, đào tạo cán bộ ở từng chuyên ngành và nhân rộng những mô hình HTX làm ăn có hiệu quả.
