Hình thức trồng xen này cũng được một dự án nước ngoài triển khai tại tỉnh Lâm Đồng. Tuy nhiên, trong thực tế đã nảy sinh nhiều vấn đề gây tranh cãi về mô hình này.

Mô hình phổ biến

Tại huyện Đạ Tẻh (Lâm Đồng) mô hình “cacao - điều” đã được thực hiện từ 5 năm qua, nhất là từ khi chương trình dự án phát triển cacao bền vững CDI/VOCA (thuộc Tổ chức Hợp tác quốc tế về phát triển nông nghiệp của Hoa Kỳ) được triển khai tại địa phương từ năm 2009 đến nay. Theo ước tính của UBND huyện Đạ Tẻh, hiện trên địa bàn huyện này có khoảng 500ha cacao được trồng xen trong vườn điều. Về lý thuyết, việc trồng xen này không những tiết kiệm được diện tích đất, mà còn cải tạo được vườn điều vốn đã không còn mang lại lợi ích kinh tế cao cho người nông dân.

Hơn nữa, một khi cây cacao đã trưởng thành và cho thu hoạch để dần phá bỏ hoàn toàn cây điều thì trong thời gian vài ba năm “trồng xen” đó, nông dân vẫn tận thu được nguồn lợi từ cây điều. Song, dường như đây chính lại là điều “lợi bất cập hại” khi thực hiện mô hình trồng xen. 1.700ha cacao được trồng tại ba huyện phía nam Lâm Đồng (Đạ Tẻh, Đạ Huoai và Cát Tiên) là con số thống kê của chương trình phát triển cacao Lâm Đồng được công bố mới đây. Trong diện tích đó, cơ quan chức năng chưa có con số thống kê có bao nhiêu cacao được trồng xen trong vườn điều già cỗi, nhưng theo quan sát của chúng tôi thì diện tích này là không nhỏ. Hơn thế, cách trồng xen cacao còn khá phổ biến tại Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu...

Tính trước bước không tới

Nhiều hộ nông dân ở các xã Quốc Oai, Mỹ Đức, Hương Lâm... thuộc huyện Đạ Tẻh cho biết, tình trạng sâu bệnh vừa xuất hiện trên cây điều và vừa xuất hiện trên cây cacao đang dần trở nên phổ biến, khiến nhiều người hết sức lúng túng trong việc xử lý. Ông Đặng Huỳnh ở xã Quốc Oai (Đạ Tẻh) nói: “Theo tính toán ban đầu, vườn điều 1ha của gia đình tôi nếu được trồng xen cacao thì sau 4 năm sẽ cho nguồn “tận thu” nhân điều 2,5 tấn cùng với trên dưới 1.000kg cacao. Nếu với giá cả như hiện nay thì mỗi hécta điều trồng xen cacao, gia đình tôi có thu nhập không dưới 80 triệu đồng mỗi năm.

Tuy nhiên, “tính trước bước không tới” - hiện vườn điều trồng xen cacao của gia đình tôi đang bị nhiều thứ sâu bệnh tấn công”. Điều đặc biệt, khi cacao vừa cho trái bói thì nhiều loại côn trùng tấn công cả cây cacao lẫn cây điều. Với cây điều, hiện tượng khô bông và rụng trái đã trở nên phổ biến. Cùng đó, khi cây cacao vừa cho quả thì trên quả xuất hiện nhiều đốm đen nên phần lớn bị rụng hoặc thối rữa.

Theo một cán bộ chuyên môn của Phòng NNPTNT huyện Đạ Tẻh thì hiện tượng trái cacao bị lốm đốm chấm đen chính là do bọ xít muỗi tấn công. Còn với cây điều, ngoài bệnh khô đọt, xì mủ... thường thấy lâu nay, nếu vườn cây được trồng xen với cacao thì khi loại cây trồng “phía dưới” (cây cacao) cho thu hoạch, đối tượng tấn công tiếp theo của bọ xít muỗi chính là cây điều, bởi đây là lúc cây điều ra lá non, đơm bông và kết trái. Và cứ thế, bọ xít muỗi hết tấn công cây cacao lại chuyển sang đối tượng cây điều, và hết cây điều lại tới cây cacao.

Hiện chưa có bất kỳ khuyến cáo nào dành cho nhà nông trồng cacao dưới tán điều. Lợi cũng có, nhưng cái hại trước mắt đang hiển hiện.