Năm 2010, nhân hạt điều của VN gần như đánh bạt nhân hạt điều Ấn Độ ra khỏi thị trường Australia - một thị trường tiêu thụ điều khá lớn. Thế nhưng năm vừa rồi, khi sang VN dự hội nghị khách hàng quốc tế của Vinacas, Chủ tịch Hiệp hội Điều Australia cho biết, Australia sẽ phải tiến tới hạn chế một số doanh nghiệp (DN) VN xuất khẩu (XK) sang thị trường này do không đảm bảo chất lượng. 

Như vậy, điều là mặt hàng nông sản thứ 3, sau gạo và cà phê đang được các hiệp hội, ngành hàng thăm dò và tìm hiểu các bước để tiến tới việc hạn chế đầu mối XK. Từ mấy năm nay Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (Vasep) cũng đã nhiều lần lên tiếng về chất lượng cá phi lê XK vì không ít DN thương mại tay ngang đã nhảy vào, cạnh tranh mua nguyên liệu cá tra, bán với giá thấp hơn DN chế biến gắn với vùng nguyên liệu, chất lượng cá phi lê không đảm bảo, tỷ lệ mạ băng rất cao… Hậu quả là nhiều khách hàng châu Âu nói mỉa mai rằng, VN bán “nước đá” chứ không phải phi lê cá tra!

Theo ông Nguyễn Thái Học, khoảng 2 năm nay khách hàng phàn nàn ngày càng nhiều về chất lượng nhân điều VN. Có thể nói, đây là hậu quả của việc có quá nhiều đầu mối XK. Thậm chí có nhiều DN không có nhà máy chế biến, chỉ thu gom ở các cơ sở chế biến nhỏ, không chú ý chất lượng, XK làm ảnh hưởng đến uy tín của ngành. Vinacas cho biết, sẽ tiến tới việc kiểm soát chặt vấn đề này, DN muốn XK phải đáp ứng các điều kiện về nhà máy chế biến, đảm bảo an toàn thực phẩm, kho bãi, số lượng, chất lượng XK…

Chế biến hạt điều xuất khẩu.

Đi đầu trong các ngành hàng nông sản, gạo là mặt hàng có sự kiểm soát tốt, đã có hẳn Nghị định 109 của Thủ tướng Chính phủ, hiệu lực từ tháng 10-2011 về những quy định để được XK gạo. Nhưng để ra được nghị định này, trước đó Tổ điều hành XK gạo, Bộ Công thương, Bộ NN-PTNT và Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã dự thảo và tổ chức lấy ý kiến 4 lần và kéo dài mấy năm. Trong quá trình thực hiện đã gặp không ít phản đối của các DN, nhất là DN thương mại và DN nhỏ.

Tuy nhiên, trước những bất cập trong việc XK, bị nhà nhập khẩu ép giá do DN trong nước tranh nhau, giảm giá giành khách hàng buộc Nhà nước phải ban hành nghị định để bảo vệ chất lượng, giá trị hạt gạo và người nông dân VN. Việc hạn chế đầu mối XK nông sản với những điều kiện rõ ràng là xu thế nhiều nước đang áp dụng.

Như ở Thái Lan, nước XK gạo số 1 thế giới có dưới 20 đầu mối nhưng ở VN, trước khi có Nghị định 109, có trên 200 DN XK. Ở Indonesia, một trong những nước XK cà phê lớn trên thế giới cũng chỉ có vài chục DN. Na Uy là nước XK cá hồi lớn nhất thế giới nhưng không phải DN nào cũng được XK mà phải được sự đồng ý của Hiệp hội để bảo vệ và quyền lợi những người tham gia chuỗi giá trị mặt hàng này.

Quan điểm của Bộ NN-PTNT về vấn đề này là ủng hộ việc các hiệp hội ngành hàng tổ chức sắp xếp lại. Bộ NN-PTNT cũng đã báo cáo với Thủ tướng Chính phủ về việc định hướng sắp xếp lại những DN thuộc các ngành hàng nông sản XK chủ lực, hạn chế tình trạng có quá nhiều đầu mối dẫn đến tranh mua, tranh bán, chụp giựt, làm ảnh hưởng đến uy tín và chất lượng hàng nông sản VN. Tùy theo đặc điểm mỗi mặt hàng sẽ có các quy định cụ thể sao cho việc XK đi vào nề nếp, tiến tới việc khẳng định chất lượng, uy tín và thương hiệu các mặt hàng nông sản VN trên thị trường thế giới.