- Thể cấp tính:Niêm mạc đường hô hấp và hạch lâm ba đường hô hấp (hạch hầu, hạch phế quản) bị viêm tụ huyết đỏ sẫm, niêm mạc phế quản, các nhánh khí quản có nhiều dịch và bọt khí, cũng bị sung huyết đỏ. Các trường hợp viêm mủ, sẽ thấy dịch mủ trong phế quản, khí quản và các thùy phổi khi cắt ngang thùy phổi.
- Thể mãn tính: Niêm mạc hô hấp tụ huyết nhẹ, đôi khi không rõ, có nhiều dịch mủ, bọt khí ở khí quản và phế nang, làm cho ngựa khó thở, suy hô hấp. Một số trường hợp còn thấy màng phổi dính vào lồng ngực và màng bao tim.
4. Chẩn đoán bệnh
- Chẩn đoán lâm sàng và dịch tễ: Các biểu hiện lâm sàng đặc trưng của ngựa như: ho, thở khó, giảm sức lao tác... là cơ sở cho chẩn đoán lâm sàng ở các địa phương miền núi, khi mà các điều kiện chẩn đoán phòng thí nghiệm còn gặp nhiều khó khăn.
- Chẩn đoán vi sinh vật: Lấy bệnh phẩm: dịch đường hô hấp của ngựa ốm hoặc ngựa chết nuôi cấy trên một số môi trường đặc biệt hoặc tiêm truyền cho động vật thí nghiệm (chuột bạch, thỏ, ngựa con) có thể phân lập được các vi khuẩn gây bệnh: Streptococcus equisimilis, Actinobacillus pleuropneumoniae, Staphylococcus aureus...
- Chẩn đoán huyết thanh học: Các phương pháp chẩn đoán huyết thanh miễn dịch như: phương pháp trung hoà (NT), phương pháp huỳnh quang gián tiếp (IFAT) đã được áp dụng để chẩn đoán bệnh cho kết quả tốt ở các nước châu Âu.
5. Điều trị bệnh
Bệnh viêm phế quản - phổi của ngựa được điều trị trên cơ sở : phối hợp các kháng sinh đặc hiệu để diệt các vi khuẩn gây bệnh, kết hợp điều trị triệu chứng và chăm sóc tốt ngựa bị bệnh. Tuy nhiên, việc điều trị ngựa bị bệnh mạn tính kéo dài thì hiệu quả còn chưa như mong muốn. Sau đây là phác đồ điều trị ngựa bị viêm phế quản - phổi có hiệu quả:
Phác đồ 1:
- Thuốc điều trị: phối hợp ampicillin với liều 30mg/kg thể trọng ngựa và Kanamycin với liều 20 mg/kg thể trọng ngựa. Thuốc dùng tiêm liên tục từ 6-7 ngày cho ngựa nếu bệnh cấp tính, nếu bệnh mãn tính điều trị kéo dài 10-14 ngày. Từ ngày thứ 6 trở đi, liều kháng sinh chỉ dùng bằng 1/2 liều trước đó.
Có thể dùng phối hợp sulfathiazon tiêm hoặc cho uống với liều 20mg/kg thể trọng cùng thời gian dùng kháng sinh.
- Thuốc điều trị triệu chứng: Êphêdrin hoặc Theophillin tiêm cho ngựa với liều 5-8ml/ngày (mỗi ống thuốc có 1 ml) sẽ làm cho ngựa dễ thở, giảm bớt các cơn ho.
- Thuốc trợ tim mạch: Tiêm cafein hoặc long não nước, vitamin B1, vitamin C và truyền dung dịch nước đường và nước sinh lý với liều 1000ml/100kg thể trọng ngựa/ngày.
- Hộ lý: Cách ly ngựa ốm để điều trị, nuôi ngựa ở nơi thoáng sạch, không có gió lùa, ấm áp và chăm sóc chu đáo.
Phác đồ 2:
- Thuốc điều trị: Cephaflexin với liều 20mg/kg thể trọng, phối hợp với Gentamycin với liều 3-4 đơn vị/kg thể trọng ngựa. Thuốc dùng riêng biệt, không được hoà chung để tiêm. Điều trị liên tục 6-7 ngày cho ngựa bị bệnh cấp tính và 10-14 ngày cho ngựa bị bệnh mãn tính. Với ngựa bị bệnh mãn tính, từ ngày thứ 7 liều thuốc phải giảm đi 1/2 so với tuần đầu điều trị.
Có thể dùng phối hợp sulfathiazon với liều 20mg/kg thể trọng ngựa (tiêm hoặc cho uống).
- Điều trị triệu chứng: như Phác đồ 1.
- Trợ sức: như Phác đồ 1.
- Hộ lý: như Phác đồ 1.
Phác đồ 3:
- Thuốc điều trị: Hanceft (Ceptiofur, RTS Septicus,Navet-cel).
- Dùng liều: 1ml/ 10 - 15kg thể trọng, 3 ngày/lần, tiêm bắp.
- Thuốc điều trị triệu chứng: như Phác đồ 1.
- Thuốc trợ sức: như Phác đồ 1.
- Hộ lý: như Phác đồ 1.
Phác đồ 4:
- Thuốc điều trị: Enrovet 10% INJ (RTD Enrofloxacin HN Enrovet 50T).
- Dùng liều: 1ml/20kg thể trọng. Tiêm bắp thịt 3 - 5 ngày.
- Thuốc điều trị triệu chứng: như Phác đồ 1.
- Thuốc trợ sức: như Phác đồ 1.
- Hộ lý: như Phác đồ 1.
6. Phòng bệnh
- Để phòng bệnh, người ta chế tạo một số loại vắcxin chết từ các chủng vi khuẩn đã phân lập được, gọi là vắcxin chuồng (autovắcxin). Một số vắcxin đa giá phòng chống các loài vi khuẩn gây viêm phổi ngựa (Diplococcus pneumoniae, Streptococcus equisimilis, Actinobacillus pleuropneumoniae) cũng đã được chế tạo để tiêm phòng bệnh viêm phế quản - phổi cho ngựa. Ở Viện Thú y cũng đã chế tạo được Autovắcxin phòng bệnh cho đàn ngựa ở Mù Cang Chải (Yên Bái) có hiệu quả.
- Định kỳ kiểm tra đàn ngựa trong các vùng có lưu hành bệnh để phát hiện, cách ly ngựa bị bệnh mãn tính hoặc mang trùng, điều trị kịp thời hoặc xử lý để không lây lan bệnh trong đàn ngựa.
- Thực hiện vệ sinh phòng bệnh bằng các biện pháp xử lý làm sạch chuồng trại và môi trường chăn nuôi theo định kỳ phun các chất sát trùng cresyl 2%, nước vôi 10%, Virkon 0,1%, iodin 1%...