Bột xương là nguồn phospho trong thức ăn chăn nuôi. Có ba cách chế biến bột xương chủ yếu là đốt xương, sấy khô, ninh hầm dưới áp suất hơi cao. Tùy phương pháp chế biến cho ba loại sản phẩm tương ứng: Tro xương (bone ash), bột xương thô (rawbone meal), bột xương hấp hơi (steamed bone meal).
* Tro xương (bone ash): Chỉ còn chất khoáng, chủ yếu là canxi (khoảng 30%) và 15% phospho, năng suất của tro xương khoảng 60% trọng lượng xương khô.
* Bột xương thô (rawbone meal): Xương nghiền lọt qua mắt sàng 2,5mm. Kích thước mắt sàng lớn hơn cho các loại xương mảnh lớn hơn thường là: 19mm, 16mm và 10mm, các kích thước này dược dùng để chiết cao xương và bột xương thô.
Bột xương thô cần phải khử trùng trước khi bổ sung vào thức ăn chăn nuôi. Tuy nhiên ở Việt nam hiện nay để cải tiến phương pháp chế biến, trước khi nghiền, xương khô đã được sấy bằng hơi than 6-8h ở nhiệt độ trên 100oC nên bột xương đã được khử trùng, loại bột xương này chứa 20,29% protein; 3,36% mỡ; 25,6% canxi; 9,93% phospho và 8,60% độ ẩm.
* Bột xương hấp hơi (steamed bone meal): Do xử lý nhiệt (121-126oC), áp suất cao 2,8kg/cm2, trong thời gian 3h nên đã khử trùng tuyệt đối và tan vào nước một ít chất hữu cơ, loại bột xương này chứa 16,95% protein; 26,15% canxi; 14,4% phospho; 3,68% mỡ và 8,11% độ ẩm.
Kỹ thuật chế biến các loại bột xương trên được tiến hành theo các bước:
Xương nguyên liệu → Rửa xương làm nhỏ sơ bộ → Công phá (đốt hoặc sấy, ninh hầm dưới áp suất cao) → Nghiền bột → Kiểm tra chất lượng và đóng gói. Cách tiến hành của mỗi bước như sau:
- Xương nguyên liệu: Xương nguyên liệu là xương các loại gia súc (trâu, bò, lợn), xương có thể tươi đã lọc thịt hoặc xương tận dụng, xương hoang.
- Rửa xương nguyên liệu: Dù loại xương nào cũng phải rửa sạch các chất bẩn trên bề mặt bằng vòi phun mạnh hoặc thùng rửa sau đó để khô hết nước.
- Làm nhỏ sơ bộ: Dùng búa đập nhỏ những xương to, đặc biệt là xương ống phải đập vỡ, xương sườn chặt ngắn 80-100mm, xương khớp chặt nhỏ hơn 50-60mm.
- Đốt xương:Cỏ thế dùng củi, trấu, thanh đốt xương, xương được xếp lẫn với củi hoặc trấu, than đá trộn bùn và đóng bánh được xếp xen kẽ với xương (giống như đốt gạch). Lúc đầu xương đen, sau trắng dần, xốp. Xương đốt đã được khử trùng hoàn toàn, xương đã mềm dễ dàng nghiền nhỏ thành bột.
- Hầm xương: Xương sau khi làm nhỏ sơ bộ được xếp vào nồi, đổ nước ngập xương. Nâng nhiệt độ đến 121-126oC, giữ nhiệt độ đó trong thời gian 3h được áp suất 12,8kg/cm2 sau đó hạ nhiệt áp suất. Khi nhiệt độ xuống thấp thì mở nắp, vớt xương đem sấy khô.
- Đập nhỏ: Xương đã được sấy khô, dùng máy chạy điện đập nhỏ 10-12mm.
- Nghiền: Xương đã đập nhỏ được nghiền bằng máy nghiền búa chạy điện với mắt sàng 2,5mm.
- Kiểm tra chất lượng: Kiểm tra độ mịn, độ ẩm, phospho, protein, vi khuẩn.
- Đóng gói: Bột xương được đóng gói vào các bao bì có khả năng chống ẩm, túi polyetylen, hoặc túi giấy có tráng lớp chống ẩm. Trọng lượng tùy thuộc vào yêu cầu người sử dụng./.