Tuy nhiên, tình trạng “nở rộ” các khu công nghiệp, khu đô thị đã khiến đất nông nghiệp, đặc biệt là đất lúa ngày càng thu hẹp. Vì vậy, muốn đảm bảo an ninh lương thực và ổn định xã hội thì việc bảo vệ diện tích đất lúa trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Bài 1: Nông dân “đói” đất nông nghiệp

Đất nông nghiệp đang ngày càng bị thu hẹp, trong đó phần lớn là diện tích “bờ xôi, ruộng mật” khiến nông dân ở nhiều địa phương không còn đất canh tác. Mất đất, người nông dân lao đao vì không có việc làm, dẫn đến nhiều hệ lụy...

Đổ bê tông nơi "bờ xôi, ruộng mật"

Trước đây, hai bên Quốc lộ 5 đoạn qua hai tỉnh Hưng Yên, Hải Dương là những cánh đồng phì nhiêu, màu mỡ. Thế nhưng, chỉ sau vài năm, khi các khu công nghiệp mọc lên như nấm sau mưa, hàng trăm công ty, nhà máy đã lấp kín những cánh đồng này. Một số tỉnh khác ở Đồng bằng Bắc Bộ như Bắc Ninh, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình... cũng đua nhau xây dựng các khu công nghiệp trên đất trồng lúa, khiến nhiều nơi nông dân không còn đất canh tác.

Những ngày cuối tháng 3, chúng tôi có mặt tại Trưng Trắc (Văn Lâm - Hưng Yên), xã thuần nông nằm sát Quốc lộ 5. Thật khó hình dung nơi này trước đây là những cánh đồng lúa, hoa màu trù phú. Nay, tường rào của các nhà máy, khu công nghiệp đã vây kín gần hết các làng. Xen kẽ giữa các bức tường đó, một vài thửa ruộng còn sót lại với những đám lúa phất phơ, còi cọc vì thiếu nước, thiếu ánh sáng.

Theo người dân ở đây, xã Trưng Trắc có 5 thôn thì 3 thôn gần như mất hết đất ruộng, chỉ hai thôn An Lạc và Ngọc Lịch là còn một ít. Riêng An Lạc, trước đây có hơn 200 mẫu ruộng (1 mẫu Bắc Bộ = 3.600m2), nhưng giờ chỉ còn 100 mẫu. Hiện, chính quyền đang vận động để dân bán đất cho mở tiếp nhà máy.

Chỉ trong năm 2007, các huyện Phù Cừ, Tiên Lễ, Kim Động và thị xã Hưng Yên (tỉnh Hưng Yên) đã lấy 500ha đất lúa để xây dựng bốn khu công nghiệp.

Những nơi đất tốt nhất để trồng trọt lại thường bị thu hồi để xây dựng

Là tỉnh có vị trí địa lý thuận lợi, Bắc Ninh nhanh chóng mọc lên các khu công nghiệp. Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và PTNT Bắc Ninh, năm 2000, tỉnh có tổng diện tích đất nông nghiệp hơn 49.000ha, bước sang 2008, diện tích trồng trọt giảm chỉ còn 42.000ha. TP. Hà Nội bình quân một năm cũng giải phóng mặt bằng gần 1.000ha, với khoảng trên 300 dự án /năm, trong đó, chiếm tới 80% là đất nông nghiệp. Theo dự án quy hoạch sử dụng đất của Hà Nội, đất nông nghiệp giảm từ 41.976ha (năm 2000) xuống còn 28.718ha vào năm 2010.

Bình quân, 5 năm qua, diện tích đất nông nghiệp thu hồi trên toàn quốc tới hơn 154.000ha, điều này đồng nghĩa với việc diện tích đất trồng lúa giảm 7,6%, và thực tế con số này còn tăng lên trong thời gian tới.

Thu hồi đất để... bỏ hoang!?

Theo Bộ Nông nghiệp và PTNT, 50% diện tích đất nông nghiệp bị thu hồi trong thời gian qua nằm trong vùng kinh tế trọng điểm. Trong đó, 80% thuộc loại “bờ xôi, ruộng mật” sản xuất 2 vụ lúa/năm với hạ tầng khá hoàn chỉnh.

Tuy nhiên, một nghịch lý là nhiều địa phương cứ thu hồi đất nông nghiệp làm khu công nghiệp rồi... bỏ hoang, trong khi đó, nông dân không có đất sản xuất. Nhiều doanh nghiệp, chủ đầu tư chưa đủ năng lực để san lấp mặt bằng, hay xây dựng hạ tầng nên cứ lấy đất rồi để cỏ mọc um tùm. Thành thử, nông dân chỉ còn biết đứng nhìn ruộng đất bỏ hoang.

Một số nơi xây dựng dở dang làm lãng phí tài nguyên đất

Về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Tâm, Trưởng phòng Chính sách - Công nghệ sau thu hoạch (Sở Nông nghiệp và PTNT Hưng Yên) cho biết: “Lãng phí tại những khu công nghiệp dang dở kiểu này là lãng phí về đất đai, tiền của và lao động. Rõ ràng, công tác kiểm tra, giám sát sau khi cho thuê đất làm khu công nghiệp còn yếu. Thời gian qua, chúng ta đã công nghiệp hóa (CNH) nông thôn một cách vội vàng”.

CNH nông thôn để đưa nước ta vượt ngưỡng chậm phát triển, nâng cao đời sống của nông dân là chủ trương đúng. Tuy nhiên, cần có bước đi thích hợp. Bởi, hiện nay ở nước ta, tỉ lệ nông dân vẫn còn chiếm hơn 70% dân số. Sau khi đất đai, đồng ruộng bị thu hồi, nông dân gần như thất nghiệp...

Mất đất, nông dân trăm đường hệ luỵ

Khi đã không còn đất nông nghiệp để sản xuất, nhiều người đôn đáo tìm cách làm ăn khác như buôn bán, làm thủ công. Thế nhưng, một thực tế rất đau lòng, không ít nông dân không thể làm gì ngoài công việc đồng áng.

Cùng với dòng lao động di cư, tại chính các địa phương bị thu hồi đất cũng xảy ra tình trạng người dân chạy ăn từng bữa. ông Nguyễn Văn Sơn ở xã An Khánh (Quốc Oai - Hà Nội), cho biết: “Hiện, toàn bộ đất ruộng của xã đã bị thu hồi để làm khu đô thị mới. Bây giờ cả làng không còn chỗ để trồng lúa. Ngay cả một thửa ruộng nhỏ để trồng rau xanh cũng trở nên hiếm. Thị trường đất lên cơn sốt, nhà nào cũng tranh thủ cắt đất vườn ra bán. Thế nên, ngay cả rau cũng phải đi mua, rồi đong thóc gạo...”.

Bên cạnh đó, việc sử dụng tiền đền bù, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp của người nông dân chưa hợp lý, chủ yếu dùng để xây nhà, mua sắm; chỉ có một lượng khiêm tốn số hộ dùng tiền một

Nông dân là những người đầu tiên phải gánh chịu những hệ luỵ từ việc thu hồi đất nông nghiệp