Trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy thoái đất canh tác và nhu cầu tiêu dùng thực phẩm an toàn ngày càng tăng, nông nghiệp hữu cơ đã trở thành xu thế tất yếu. Một trong những giải pháp khoa học then chốt để nâng cao hiệu quả canh tác hữu cơ là ứng dụng chế phẩm vi sinh – một hướng đi vừa tiết kiệm chi phí, vừa thân thiện với môi trường. Bài viết này giới thiệu tổng quan về chế phẩm vi sinh, những lợi ích và cách ứng dụng hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam.

Ảnh minh họa

Chế phẩm vi sinh (hoặc phân vi sinh) là sản phẩm chứa một hoặc nhiều chủng vi sinh vật có lợi, được sử dụng nhằm cải thiện đất, tăng cường khả năng hấp thụ dinh dưỡng, phòng trừ sâu bệnh hoặc thúc đẩy sự phát triển của cây trồng.

Các nhóm vi sinh vật phổ biến bao gồm:

• Vi sinh vật cố định đạm: Rhizobium, Azotobacter…
• Vi sinh vật phân giải lân: Bacillus megaterium…
• Vi sinh vật phân giải cellulose: Trichoderma spp…
• Vi sinh vật đối kháng sâu bệnh: Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens…

Những vi sinh vật này không gây hại cho cây, người và vật nuôi, phù hợp với tiêu chí nông nghiệp hữu cơ và an toàn sinh học.

LỢI ÍCH CỦA CHẾ PHẨM VI SINH TRONG CANH TÁC HỮU CƠ

1. Cải tạo đất và tăng độ phì nhiêu

Vi sinh vật có khả năng phân giải chất hữu cơ, cố định đạm từ không khí, chuyển hóa lân khó tiêu thành lân dễ tiêu, giúp tăng khả năng hấp thụ dinh dưỡng cho cây trồng. Đặc biệt, nhóm Trichoderma spp còn giúp cải tạo đất bạc màu, khắc phục hiện tượng đất chai cứng do sử dụng phân hóa học kéo dài.

2. Hạn chế sử dụng phân bón và thuốc hóa học

Chế phẩm vi sinh giúp giảm đáng kể lượng phân bón vô cơ và thuốc bảo vệ thực vật, từ đó giảm chi phí đầu tư đầu vụ và hạn chế tồn dư hóa chất trong nông sản. Ngoài ra, điều này còn giúp bảo vệ hệ sinh thái đất và nguồn nước.

3. Tăng sức đề kháng cho cây trồng

Một số vi sinh vật có khả năng đối kháng với nấm bệnh, vi khuẩn gây hại trong đất như Fusarium, Pythium… Từ đó, giúp cây khỏe mạnh hơn, ít bị sâu bệnh hại, giảm rủi ro mất mùa.

4. Góp phần xây dựng nền nông nghiệp bền vững

Ứng dụng chế phẩm vi sinh là một trong những nguyên tắc cơ bản của nông nghiệp hữu cơ – sản xuất gắn với bảo vệ môi trường, sức khỏe con người và duy trì đa dạng sinh học.

CÁCH ỨNG DỤNG CHẾ PHẨM VI SINH TRONG THỰC TIỄN

1. Xử lý hạt giống và bầu cây

Trước khi gieo trồng, bà con có thể ngâm hạt giống trong dung dịch chứa chế phẩm vi sinh hoặc trộn chế phẩm với giá thể ươm cây giống. Việc này giúp bảo vệ cây con khỏi nấm bệnh và kích thích rễ phát triển mạnh.

2. Bón vào đất trồng

• Cách làm: Trộn chế phẩm vi sinh vào phân chuồng đã ủ hoai hoặc rải trực tiếp vào đất trước khi gieo trồng.
• Lưu ý: Không bón chung với vôi hoặc thuốc trừ sâu hóa học để tránh làm chết vi sinh vật có lợi.

3. Pha tưới hoặc phun qua lá

• Có thể pha loãng chế phẩm theo tỷ lệ khuyến cáo rồi tưới gốc hoặc phun lên lá định kỳ 7-10 ngày/lần.
• Cách này vừa cung cấp dinh dưỡng, vừa phòng bệnh và kích thích tăng trưởng.

4. Ủ phân hữu cơ

Chế phẩm vi sinh giúp đẩy nhanh quá trình phân hủy chất hữu cơ trong rơm rạ, phân gia súc, rác thải nông nghiệp. Sau 20-30 ngày ủ cùng với chế phẩm Trichoderma hoặc EM (Effective Microorganisms), bà con đã có thể sử dụng phân hữu cơ để bón ruộng.

CÁC MÔ HÌNH THỰC TẾ MANG LẠI HIỆU QUẢ CAO NHƯ:

1. Mô hình sử dụng chế phẩm vi sinh tại Đắk Lắk

Gia đình anh Nguyễn Văn Sơn (huyện Krông Pắk, Đắk Lắk) đã chuyển sang dùng phân vi sinh từ năm 2023 cho vườn cà phê 1,5 ha. Sau 2 năm, đất tơi xốp hơn rõ rệt, lượng phân bón giảm 30%, năng suất tăng 15%, chất lượng cà phê hạt được đánh giá cao hơn.

2. Trồng rau hữu cơ ở Hưng Yên

Tổ hợp tác sản xuất rau hữu cơ tại Văn Giang (Hưng Yên) sử dụng chế phẩm EM để ủ rác thực vật và bón cho ruộng rau. Nhờ đó, tổ hợp có thể cung cấp sản phẩm sạch cho hệ thống siêu thị Vinmart và một số trường học, thu nhập bình quân 8-10 triệu đồng/người/tháng.

NHỮNG LƯU Ý KHI SỬ DỤNG

• Mua chế phẩm vi sinh từ các đơn vị uy tín, có kiểm định chất lượng.
• Bảo quản nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và nhiệt độ cao.
• Không sử dụng quá liều lượng vì có thể gây mất cân bằng sinh học trong đất.
• Kết hợp luân canh cây trồng để phát huy tối đa hiệu quả của vi sinh vật.

Chế phẩm vi sinh là một công cụ khoa học quan trọng giúp bà con nông dân phát triển nông nghiệp theo hướng hữu cơ, bền vững và an toàn. Trong điều kiện Việt Nam hiện nay, việc ứng dụng rộng rãi các chế phẩm vi sinh không chỉ nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn là một hướng đi chiến lược để xây dựng nền nông nghiệp sạch, có khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và hội nhập quốc tế.

Quốc Thái