Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, tài nguyên đất và nước dần suy giảm, nhu cầu thực phẩm an toàn của người tiêu dùng ngày càng tăng, việc phát triển nông nghiệp theo hướng ứng dụng khoa học công nghệ cao trở thành xu thế tất yếu ở Việt Nam. Trong số nhiều mô hình tiên tiến đã và đang được triển khai, mô hình trồng rau thủy canh ứng dụng công nghệ cao ở tỉnh Lâm Đồng, đặc biệt tại thành phố Đà Lạt, là một trong những ví dụ tiêu biểu, mang lại hiệu quả kinh tế cao và có tiềm năng nhân rộng trên cả nước.

Hiện nay,  một số mô hình trồng rau thủy canh tại Lâm Đồng được triển khai trên quy mô nhà màng, nhà kính với hệ thống tưới tiêu và dinh dưỡng hoàn toàn tự động, có thể điều chỉnh thông số nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng và lượng dinh dưỡng thông qua các cảm biến và phần mềm điều khiển trung tâm. Rau được trồng không cần đất, rễ phát triển trong dung dịch dinh dưỡng tuần hoàn, nhờ đó tránh được nhiều loại sâu bệnh truyền qua đất.Mô hình được áp dụng chủ yếu bởi các hợp tác xã, doanh nghiệp vừa và nhỏ, cũng như các nông dân trẻ mạnh dạn đầu tư vào công nghệ, tiêu biểu như Hợp tác xã Anh Đào (Đà Lạt), Công ty LangBiang Farm...

Ảnh minh họa

Lợi ích kinh tế và xã hội của mô hình mang lại

1. Tăng năng suất và chất lượng sản phẩm

Nhờ kiểm soát chặt chẽ môi trường canh tác, năng suất rau thủy canh có thể cao gấp 3–4 lần so với phương pháp truyền thống. Đặc biệt, rau sạch không sử dụng thuốc trừ sâu, đáp ứng tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP, được thị trường ưa chuộng, có giá bán cao hơn 30–50% so với rau thông thường.

2. Tiết kiệm tài nguyên và giảm thiểu ô nhiễm

Mô hình thủy canh sử dụng nước tuần hoàn, giúp tiết kiệm tới 90% lượng nước so với canh tác trên đất. Ngoài ra, việc không sử dụng đất giúp hạn chế xói mòn, suy thoái đất, đồng thời giảm ô nhiễm do phân bón và thuốc bảo vệ thực vật.

3. Tăng thu nhập cho người nông dân

Theo thống kê từ các cơ quan chức năng tỉnh Lâm Đồng, nông dân áp dụng mô hình thủy canh có thể đạt thu nhập trung bình từ 600 triệu đến 1 tỷ đồng/ha/năm – cao hơn gấp 3–4 lần so với trồng rau truyền thống. Mô hình cũng tạo ra việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương.

Ảnh minh họa

4. Góp phần hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn

Việc áp dụng công nghệ cao vào sản xuất đã tạo nên một lớp nông dân mới – “nông dân 4.0” – am hiểu kỹ thuật, sử dụng thành thạo thiết bị tự động và công nghệ số. Mô hình còn thúc đẩy hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, góp phần xây dựng nông thôn mới kiểu mẫu.

Những khó khăn, thách thức trong quá trình triển khai

Dù mang lại nhiều lợi ích, mô hình thủy canh công nghệ cao cũng gặp không ít rào cản:

• Chi phí đầu tư ban đầu cao: Một hệ thống nhà màng, nhà kính và thiết bị điều khiển tự động có thể tiêu tốn từ 1–2 tỷ đồng/1.000 m², là rào cản lớn đối với nông dân thu nhập thấp.
• Yêu cầu kỹ thuật cao: Việc vận hành hệ thống đòi hỏi người làm nông phải có kiến thức chuyên môn và kỹ năng công nghệ, điều này chưa phổ biến ở nhiều vùng nông thôn.
• Khó khăn trong tiêu thụ: Dù rau sạch được ưa chuộng, nhưng thị trường tiêu thụ vẫn chưa thực sự ổn định, thiếu liên kết chuỗi giá trị bền vững giữa người sản xuất và doanh nghiệp phân phối.

Với những khó khăn, thách thức nêu trên, để mở rộng mô hình trồng rau thủy canh ứng dụng công nghệ cao ra các địa phương khác trên cả nước, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:

1. Chính sách hỗ trợ từ Nhà nước: Nhà nước cần tiếp tục ban hành các chính sách ưu đãi về tín dụng, đất đai, chuyển giao khoa học kỹ thuật để khuyến khích nông dân và doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ cao. Có thể thiết kế các gói vay ưu đãi riêng cho sản xuất nông nghiệp công nghệ cao, hỗ trợ giảm thuế nhập khẩu thiết bị.

2. Đào tạo và nâng cao năng lực cho người nông dân: Cần mở rộng các chương trình đào tạo ngắn hạn, tập huấn kỹ thuật, chuyển giao công nghệ cho người dân, đặc biệt tại các vùng đồng bằng sông Hồng, miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long – nơi có điều kiện thích hợp để triển khai mô hình.

3. Tăng cường liên kết chuỗi giá trị: Khuyến khích hình thành các hợp tác xã kiểu mới, doanh nghiệp đầu mối liên kết sản xuất – tiêu thụ. Đồng thời, phát triển thương hiệu rau sạch, truy xuất nguồn gốc, mở rộng kênh phân phối hiện đại như siêu thị, sàn thương mại điện tử…

4. Ứng dụng chuyển đổi số: Áp dụng công nghệ IoT, AI, blockchain trong sản xuất và quản lý giúp giảm chi phí, nâng cao năng suất và độ tin cậy trong tiêu thụ sản phẩm. Đây là xu hướng cần thiết để mô hình phát triển bền vững.

Như vậy, mô hình trồng rau thủy canh ứng dụng công nghệ cao tại Lâm Đồng là minh chứng rõ rệt cho hướng đi đúng đắn trong phát triển nông nghiệp hiện đại, bền vững, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường trong nước và quốc tế. Dù còn nhiều thách thức, nhưng với sự đồng hành của Nhà nước, doanh nghiệp và người nông dân, mô hình này hoàn toàn có thể được nhân rộng ra nhiều vùng miền trên cả nước, góp phần xây dựng nền nông nghiệp xanh, sạch và hiệu quả cho Việt Nam trong giai đoạn mới.

Quốc Thái